عصر مدرنیته

سلام و عرض ادب دوباره خدمت معین حجت عزیز، شاعر دغدغه‌مند و اندیشه‌ورز
مدرنیته کلیدواژه‌ای بود که نظرم را برای نوشتن جلب کرد. وقتی غزل «عصر مدرنیته» را که خواندم عزمم را جزم کردم که درباره‌اش بنویسم. مطالبی که درج خواهد شد تنها سیاهه‌هایی هستند در حد وسع قلم سیاهه‌نویسی کنجکاو. نوشته‌ها بیشتر ناظر به وجه محتوایی شعر است تا فرم آن.

از ابتدای ظهور مدرنیته متفکران از موضع سنت با آن در آویختند. در جریان این جدال‌ها، خوانش‌ها و تبیین‌های مختلفی از آن انجام گرفت. به زعم بسیاری از متفکران علوم اجتماعی، مدرنیسم دورانی تاریخی است که پس از رنسانس فرهنگی در اروپای پس از قرون میانی آغاز شد. شاید بتوان گفت که مدرنیسم ویژگی‌های یک دوران تاریخی است که کم-و-بیش از قرن شانزدهم میلادی در اروپا آغاز شد و تا عصر ما ادامه یافته است. در این دوران چهره زندگی بشر در اروپا تغییراتی شگرف و اساسی کرده است (احمدیان، نوری، 1389). اوج مدرنیته در اروپای قرن هفدهم و هجدهم رقم خورد. کانت، هگل و ولتر را می‌توان از متفکران بنیادین عصر مدرن دانست. ادعای مدرنیته این بود که پیشرفت جامعه از طریق کمال تدریجی انسان یعنی افزایش خودشناسی و روش منسجم عقلانی به دست می‌آید. تقویت مبانی حقوق بشر در جهان، انقلاب فرانسه و اعلامیه‌ی حقوق بشر آمریکا از جنبه‌های مثبت و تکبر جوامع اروپایی، استعمار و استثماردیگر ملل و نژادها از جنبه‌های منفی مدرنیته بوده است (وارد، 1400).
مارشال برمن در تعریف مدرنیته چنین می‌نویسد:«امروزه وجه خاصی از تجربه‌ی حیاتی -تجربه‌ی زمان و مکان، نفس و دیگران، تجربه‌ی امکانات و خطرات زندگی- وجود دارد که مردان و زنان سراسر جهان در آن شریک‌اند. من این مجموعه یا بدنه از تجارب را «مدرنیته» می‌نامم» (برمن، 1379). از مهم‌ترین حوادث این دوران پیشرفت سریع علم و تکنولوژی جدید، وقوع انقلاب‌های دمکراتیک در اروپا، استقلال آمریکا، گسترش نظام‌های اقتصادی مبتنی بر مبادله کالا در سراسر جهان و افزایش سکولاریسم است (احمدیان، نوری، 1389: 101). اسیر شدن فضا به حجم مکعب و پیش کشیدن نام نیوتن و اشاره به واژه‌ی الکترون می‌تواند بیانگر ویژگی علم‌باوری و خردورزی بی‌امان عصر مدرن باشد. البته خوانش نام نیوتن به تشدید «ی» و به‌ضرورت وزن برایم چندان دلچسب نبود. هم‌چنین چرایی برخورد ناگهانی صدها الکترون را متوجه نشدم.
از ویژگی‌های بنیادین مدرنیته، راززدایی از طبیعت است. یعنی زدودن هاله‌های رمز و رازی که با تعابیری مثل پرتوی از عالم اسرار ازلی و در قالب‌ اسطوره‌های آفرینش در نگاه جادویی و دینی به طبیعت وجود داشت. انسان کجنکاو عصر مدرن باورمند به داوری خود درباره هر چیز ، مشکوک به هر گونه ایمان تقلیدی، سرکش در برابر هر گونه مرجعیّت، شیفته‌ی خردورزی و امیدوار به آینده‌ای هر چه درخشان‌تر است (آشوری، 1397: 67 و 76). پروژه فکری مدرنیسم، در معنای کلی و فلسفی، یعنی آرمان حاکمیت خرد بر زندگی فردی و اجتماعی انسان، به بیانی دیگر عنصر اصلی پروژه فکری و فلسفی مدرنیسم خرد باوری است (احمدیان، نوری، 1389: 101). نوستالژی بیت سوم می‌تواند متاثر از همین ویژگی‌ها در نظر شاعر باشد. به‌نظرم در بیت چهارم بهتر بود شکل نوشتاری فعل نفی «مپرس» به صورت «نپرس» باشد تا با پس‌زمینه‌ی زبانی شعر همخوان‌تر شود.
شاعر در بیت دوم از قد کشیدن دیوار بتنی یاد می‌کند که به‌درستی بیانگر یکی از مصالح معماری مدرنیستی‌ست. از ویژگی‌های معماری مدرن می‌توان به این موارد اشاره کرد (وارد، 1400):
تکرار یک شکل شاده (مربع، مستطیل، مکعب)
یکپارچگی و یکدستی طرح (تقریباً یکسان از همه جهت)
عدم استفاده مطلق از جلوه‌های زینتی (بدون تزئین)
مواد و مصالح با ظاهر زمخت و صنعتی (به‌ویژه بتن آرمه)
معماری مدرن که نخبه‌گرا و کارکردمحور بود در بسیاری از فرهنگ‌ها با شکست روبه‌رو شد. البته متفکرانی چون یورگن هابرماس روح آینده‌نگر معماری مدرن را مقصر نمی‌داند و می‌گوید معماران مدرنیست در مبانی فکری و عملی‌شان دچار بدفهمی شده‌اند.
دو بیت ابتدایی حکم مقدمه را دارد. شاعر پس از بیت دوم به‌تدریج موضع خودش در برابر مدرنیته را بیان می‌کند. این موضع حاکی از نوستالژی شاعر نسبت به دورانی متقدم‌تر است. بنا بر رسالت شعر که مبتنی بر بازتاب شکست‌های انسانی در ساحت زبان است، گویا شاعر هم روح شتابزده و جدی عصر مدرن کنار نیامده است. به‌نظرم شاعر ارجمند می‌توانست عمیق‌تر، در لفافه و شاعرانه‌تر به نقد مدرنیته بپردازد. از آن‌جا که عنوان سورده از ویژگی‌های پیرامتنی آن محسوب می‌شود، به‌گمانم «عصر مدرنیته» عنوان ثقیلی برای این سروده است. شاید گزینش عنوانی محدودتر و با پسامد معنایی کمتر بهتر می‌بود.
مارکس، نیچه، سوسور و فروید در حیطه‌های مختلف علوم انسان از پیشگامان نقد مدرنیته هستند. پست‌مدرنیست‌ها و اندیشمندان مکتب فرانکفورت هم از دیدگاه‌های مختلف مدرنتیه را نقد کرده‌اند. به‌نظرم از منظر نوستالژی و سنت نمی‌توان نقد جدی‌ای بر مدرنیته وارد کرد. باید توجه داشت ما نیز به‌طور رسمی از عصر مشروطه تا به حال درگیر مواجهه‌ای درست با تجدد هستیم (شایان توجه است که جناب حجت شعری با عنوان «مشروطه می‌خواهد چه‌کار؟» نیز دارند که نشانگر توجه ایشان به مواجهه‌ی ما با تجدد است). هرچند انتظار من به‌عنوان خواننده‌ای کنجکاو رویارویی با نقدی ژرف‌تر و کوبنده‌تر بود اما همین که شاعری معاصر بر روی گسل فرهنگی عظیمی دست گذاشته است، شایسته‌ی تقدیر فراوانی خواهد بود.
از دغدغه‌مندی و شرافت قلم جناب حجت سپاسگزارم. چه زیباست که شعری مجال چنین گفتگوهایی را فراهم آوَرَد.

ارادتمند🌺🌸🌺🌸
سینا دژآگه
بیست و پنج مرداد هزار و چهارصد و دو خورشیدی

منابع
1. آشوری، داریوش، 1397، زبان باز: پژوهشی درباره‌ی زبان و مدرنیّت، چاپ هفتم، ویراست دوم، نشر مرکز، تهران.
2. احمدیان، قدرت، نوری، مختار، 1389، »مدرنیته، عرصه تضارب آراء«، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال سوم، ش 9، کرمانشاه.
3. برمن، مارشال، 1379، تجربه‌ی مدرنیته؛ هر آن‌چه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا مي‌رود، ترجمه‌ي مراد فرهادپور، چاپ اول، نشر طرح نو، تهران.
4. وارد، گلن، 1400، پست‌مدرنیسم، ترجمه‌ی قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی، چاپ هفتم، نشر ماهی، تهران.

درودها بر شما
دوست سرکش نازنین
♤♤♤
سوراخ گشته پردگی لایه ازن
جانا! هر چه خواستی با دلم بکن

ماهی شدی که پنحره ها را سرک کشی
یک سال هست ندیدم ازون برون

سلام و درود
بسیار زیباست
مخصوصآ ابیات پایانی

جناب حجت ارجمند
درود بر شما
زیبا سروده اید
در پناه خداشادکام باشید
🌺👏👏🌺🌺🌺

سلام
یه جور خاص غزل میگی معین جان
یه جور خاص که به دلم می شینه

سلام و عرض ادب جناب حجت عزیز
غزلی خلاقانه با قافیه‌هایی نوگرایانه سروده‌اید. درود بر شما.
اگر تقدیر یاری کند باز می‌گردم تا درباره‌اش بنویسم.
زنده باشید🌸🌺🌸🌺

سلام‌ جناب استاد حجت گرانمهر

کار بزرگی صورت گرفته است سینای عزیز تحت تاثیر این پدیده ی کم‌نظیر قرار گرفته که چنین زیبا قلم ‌فرسایی کرده است ،به نوبه خود از این عزیز فرهیخته تشکر می کنم‌ چون کامنت های شان آموزنده و مفید است .

در پناه خدا 🌿👏👏👏👏👏👌🌿

سلام و درود و خدا قوت
بسیار زیبا
و چه خوب اگر با مکتب ادبی نورگرایی _که آمیخته ای از سنت و مدرنیته (در سایه ی نور الهی است) _ همراهی بفرمایید!
خداوند، یار و نگهدارتان

درود مجدد
با آرزوی سلامتی و توفیق الهی 🌹🌹