عروض نیمایی

عروض نیمایی
به نام خدا
با سلام
در مورد عروض نیمایی کتابها و مقالات متعددی نوشته شده اما هیچ یک ار انسجام و هم جانبگی لازم بر خوردار نیستند بطوریکه بنده برای آشنایی با این قالب ناچار به مطالعه آثاربیشماری شدم و مناسب دیدم نتیجه این تحقیق و مطالعه را با شما سروران عزیز در میان بگذارم شاید در جایی بتواند مشکل گشا باشد
هر دوستدار شعری که با وزن آشنا باشد می داند که در اشعار کلاسیک وزن اهمیت ویژه ای دارد و هر شعرکه در یک بحر خاص نوشته می شود ملزم به پایبندی کامل به آن وزن است مثلا شعری که در وزن رمل مثمن سالم سروده می شود لازم است که تمام مصاریع پس از تقطیع وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن بگیرد(با لحاظ کردن اختیارات شاعری و وزنی) و این محدودیتهایی را به شعر و شاعر تحمیل می کند از جمله اینکه شعر موسیقی یکنواختی دارد علاوه بر این شاعر در مواردی مجبور می شود حشویات و زوایدی را به شعر تحمیل کند که وزن شعر پر شود در مواردی هم که وزن شعر کامل شده وهنوز نطفه سخن بسته نشده شاعر مجبور خواهد شد که سخن را در بیت بعدی دنبال و تکمیلکند
نیما برای گذر از این محدودیتها ناملایمتها بسیاری از به اصطلاح سینه چاکان سنت کشید اما با پایمردی توانست با ابداع قالب نیمایی علاوه بر کم کردن محدودیتها پرباری موسیقیایی را به شعر تزریق کند
می دانیم که در عروض سنتی در وزنهای متحد الارکان با کم کردن تعداد رکن یک بیت از هشت به شش وچهار و تغییر مثمن به مسدس و مربع می توان وزنهای جدیدی ساخت علاوه بر این در بعضی از این وزنهای مثمن و مسدس و مربع با برداشتن یک یا دو یا سه هجا ار رکن پایانی وتغییر سالم به محذوف و مجبوب و محجوف(در ارکان چهار هجایی) وزنهای جدیدی ساخت یعنی هر کن 4هجایی به صورت بالقوه 12 وزن ودرپایه سه هجایی 9 وزن به صورت بالقوه ایجاد کند و شاعر نمی تواند از دو گرایش هم پایه در یک شعر استفاده کند اما در عروض نیمایی این تنوع وزنی به نفع تنوع و پرباری موسیقیایی از بین می رود
در عروض نیمایی درن اوزنی که از تکرار یک پایه به وجود میاید به جای اوزان متعدد فقط یک وزن به وجود می اید و آن رکن و تمام زحافات آن می توانند در شعر بیایند واز همنوایی آنهایک موسیقی سمفونیک عروضی ایجاد می شود
واینکار سبب می شود که از هر مصراع موسیقی خاص آن مصراع شنیده شود که در تناسب با موسیقی کل شعر است اما این قابلیت در عروض سنتی وجود ندارد و از تمام مصراعها یک موسیقی شنیده می شود حتی دو شعری که در یک وزن از دو شاعر مختلف سروده شده باشند نیز همان موسیقی ثابت شنبیده می شود در صورتیکه دو شعر مختلف از یک شاعر نیمایی سراکه در یک وزن مشخص مثلن رمل سروده شده باشند دو نوع موسیقی شنیده می شود
برای آشنایی بیشتر شما یک نمونه از اشعار نیمایی که در وزن رمل سروده شده را باهم تقطیع می کنیم
در تمام طول شب (فاعلاتن فاعلن)
کاین سیاه سالخورده دندانهاش می ریزد(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فع)
وزدرون تیرگیهای امروز(فاعلاتن فاعلاتنفاعلاتن9
سایه های قبرهای مردگان و خانه های زندگان در هم می امیزد(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن)
و آن جهان افسانه نهفته در فسون خود (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فع)
از پی خواب درون تو(فاعلاتن فاعلاتن فع)
می دهد از گوش تو خواب تو به چشم تو(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فع)
اولین موضوعی که در بررسی به چشم می خورد یکسان نبودن طول مصراعها است دریک مصرا ع یک فاعلاتن در یک مصراع دو و….وحتی یک مصراع بیش از 4 فاعلاتن دارد و نکته بعدی اینست در رکن انتهایی می تواند هر رحافی از فاعلاتن بیاید و الزامی به آوردن رکن کامل نیست وو نکته مهم اینجاست که بیشتر سعی بر اینست که رکن کامل نیاید که فاعلاتن انتهای وزن به فاعلاتن ابتدای وزن منتقل نشود که شعر به دام بحر طویل بیفتد وچنانچه مشخص است از هر مصراع موسیقی و آهنگ خاص آن مصراع شنیده می شود
بنابر این می توان در عروض نیمایی تک پایه احکام زیر را صادر کرد
1-الزامی به یکسان بودن طول مصراع نیست حتی مصراع می تواند بیش از 4 رکن (حداکثر تعداد رکن در عروض سنتی) داشته باشد حتی می تواند نیمی از یک رکن یا یک یا دو هجا از یک رکن باشد(زحافاتی که از حذف هجا بدست می آیند)
2-گسترش طول مصراع با بیش از 5 یا6 پایه ممکن نیست و خطر بحر طویل شدن شعر را تقویت می کند
2- رکن انتهایی می تواند از زحافات رکن مورد نظر باشد وجهت جالوگیری از به دام بحر طویل افتادن بر این کار اصرار می شود
برای نمونه از وزن هزج یک نمودار فرض از اتیاراتشاعر می توان ترسیم کرد
م
مف
مفا
مفاعیل
مفا عیلان
مفاعیلن فع(=مف
مفاعیلن مفا
مفاعیلن مفاعیل
مفاعیلن مفاعیلن مف
….. …………………….
…………………………….
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مف
مفاعیلن مفاعیلنمفاعیلن مفاعیلن مفا
………………………………………….
………………………………………………
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلان
به شرط حیات ادامه بحث را در اوزان متناوب الارکان ومختلف الارکان در بخشهای بعدی پی می گیریم.