جهان کاشان سهراب سپهری

جهان کاشان سهراب سپهری
(اطلاق جریان تفکر هندی بودایی برای شعر سهراب سپهری مردود است او نگاهی ایرانیزه به شعر ایران داشته است )

سهراب سپهری قلندر پاپتی شعر معاصر ایران
نویسنده عزیز کلهر

به جرات باید نوشت تا کنون کسی از اصحاب قلم ، ادبیات ،و فکر سهراب سپهری را خوب نشناخته اند ، همه غرق در واژه های چند بُعدی سپهری هستند ،یا غرق در خیال های بس بسیار عمیق او ،یا به دنبال آنچه که گفته است ویا نوشته است .اماکمتر کسی است ذات انسانی سهراب را بشناسد ، برخی ها او را متعلق به شرق می دانند و عرفان خاص آن ،برخی ها در ناتورالیسم شعر سهراب سپهری ساده انگارانه و سطحی به تاویل و تفسیر پرداخته اند ویا آمده اند از سهراب فقط تفاوتها را آموخته اند.سهراب سپهری شاعر زمان ما نیست ، آرمانگرایی شعر سهراب به مردمانی ارتباط دارد که حتی حشره ای در امنیت کامل آسمان زندگیشان در نوردد و خود به پایان برسد. ،زمان در شعر سهراب فقط بر رفتن و جاری شدن دلالت دارد و اشتباه استراتژیکی آدم ابوالبشر را درلحظه ی هبوط به این سیاره را شاید پشتوانه ای بر نماندن در این خاک، علت گریزمی داند . .با این نگاه سوالی طرح می شود ،کسی مثل سهراب سپهری که آنسو اندیش است پس چرا در ورطه زمینی ها اینگونه به توصیف می نشیند و می سراید ؟ من فکر می کنم سهراب آنچه که در این جهان دیده است سایه های واقعیتی بوده در جهان سومی دیگرکه ما هنوز به کنه ذات آن نرسیده ایم و از بیان واقعییات آن عاجزیم.سهراب اگرباید برود به سمتی که درختان حماسی پیداست ، پس چرا تا کنون کسی به درک قطعیت این مکان مد نظر شاعر نرسیده است ، مکانی که شاعر دم از آن می زند حماسه درختان اتفاق افتاده است ، درختانی که در وسعتی بی واژه همواره تسبیح گویانند ،سهراب این قلندر پاپتی بدنبال کفش هایش می کردد ، کفش هایم کو؟/چه کسی بود صدا زد سهراب؟قلندر شعر ایران منبع صدا را هم نمی شناسد اما به این راز مگو آگاه است که بانگ رحیل را روزی بی شکل وشمایل می زنند وباید رفت. سهراب سپهری در آرمانشهر خود سرگردان نیست!چرا که سهراب چشم سومی دارد که دیگر شاعران ایران ندارند و آن چیزی جز نگاه ازلی به اشیاء و تمرکز ابدی بر خلفت نیست .سهراب سپهری اتوپیاگراست اما آرمانشهر او روزی به وجود خواهد آمد که ما برای پدید آوردن آن آرمانشهر لباس واقعیت بر اندام خیال سهراب بپوشیم که این امر با توجه به آشوب های کنونی در جهان معاصر منتفی است وباید دوباره به عنصر خیال برگشت .ذات انسانی سهراب تاثیر پذیر از تفکر شخصیت هنری و سیاسی کسی نبوده است و او توانسته بعنوان نماینده فکر خود در عرصه شعر مدرن ایران بار دیگر مرزهای فکر وبالندگی را به روی ادبیات ایران بگشاید ، سهراب سپهری نشان داد که ادبیات ایران ظرقیت های مختص به خود را همواره حفظ کرده است و اگر بخواهد دریچه ای تازه از دیدگاهی نو ویا منحصر بفرد باز گشایی کند ،تمام قابلیت ها را از لحاظ زبانی ،فضای ادبی ،وساختاری را داراست .سهراب سپهری به گفته شاملو اگر بچه بودای برژواست و نحله فکری اش را بودیسم می داند ،اما سپهری بر خلاف شاملو می سراید :من مسلمانم/ قبله ام یک گل سرخ /جا نمازم چشمه /مُهرم نور / من وضو با تپش پنجره ها می گیرم /…درست اینجا نگاه الهی سهراب با عناصرناتورالیستی (طبیعت گرایی ) گره خورده است اما به هیچ وجه نمی توان سهراب را بودایی دانست ،چرا که سهراب را مولانای ثانی هم می دانند.نگاه انسانی سهراب شامل حال طبیعت هم می شود ، یعنی هر انچه به انسان نسبت می دهد از گیاه ، رودخانه ، آئینه ، درخت ، دریغ نمی کند،همه را دریک سطر در یک هدف برای خلق زیبایی هایی متفاوت می انگارد .انگاره های سپهری در شعر معاصر ایران و جهان بی همتاست،زیرا جغرافیا در شعر سهراب یکدست است از خاک سیلیک تا شهر بخارا یا کاشان ، او برای همیشه در همه ازمنه های تاریخ در همه امکان پراکنده شده است وتکه های این آئینه جهان بین و این جام را می توان از کویر تا دریا یافت.سهراب یک ضرورت تاریخی است ، چرا که طبیعت نیاز داشت دیگرگونه سروده شود ،عشق در شعر سهراب به سیلان گرفتار شده است ودرست نمی شود نقطه ای متمرکز را نشانه رفت جز اینکه اقرار کنی که سهراب سپهری همه خود عشق است .راهی که او طی کرد را نمی شود در هزار سال شاعری طی کرد در عجبم که او چگونه توانست به این مرتبه از آگاهی برسد که ما ازدرک آن ناتوانیم.فرض کنیم مولانا زنده است دیگر به سراغ شمس نمی رفت وسراغ از سپهری می گرفت قابل درک است ؟سپهری کمتر از شمس تبریزی نیست اوبا زیرکی تمام توانسته است با زبان مدرن تفکر شایسته ی خود را بر متقدمین استیلا ببخشد وبرای متاخرین نیز تکان دهنده باشد.سپهری فیلسوف نیست اما شاعرانه فلسفیده است در شعر معاصر ایران ، حکمت متعالیه نخوانده است و غرق در نگاه نیچه نیست اما تجربه تاریخی او از شعر و هنر ایران از اوقله دیگری ساخته است ، هرچند سپهری با واژگان دم دستی شعر می سراید اما عمق آنها از لحاظ معنایی و محتوایی بسیار عمیق و پرمغز است و اگر کسی دیگر بیاید به سادگی تحت تاثیر سهراب سپهری قرار بگیرد بی درنگ در حوزه سانتی مانتالیسم ادبی به ابتذال کشیده می شود ودر گرداب کلیشه چرخ می شود. سهراب سپهری با وجود غول های ادبی هم عصر خود مثل : نیما ، شاملو ، فروغ ، اخوان ثالث،و…دیگر گونه درخشید. قلندر پاپتی شعر معاصر ایران قبل ازاینکه کفش هایش را پیدا کند به انتهای انسان رسید و مرگ را پایان کبوتر نمی دانست. سهراب غرق در رقص پروانه ها بود ، غرق در کاشان و گلستانه و حاشایی از روسپیان بخارا نداشت ، سهراب اگر انسان را فراز معناها نمی انگاشت این همه بزرگ نبود.معناگرایی دراندیشه سهراب نامحدود است و سهراب برای نخستین بار توانسته است این عنصر را بر همه عناصر شعری رجحان ببخشد بی آنکه توازن بین عناصر به هم بخورد ،اورا همواره من جادوگر شعر ایران می دانم ،چراکه با کلماتی که حتی کم سواد ترین افراد جامعه با آن سر وکار دارند مفاهیمی را مطرح می کند که فیلسوفان را به فکر وادار میکند وشاعران را به بازنگری در واژها ،که شاید در معنا، گونه ای برخورد های سهل الممتنع رخ داده است . سهراب سپهری هرچند آرمانگراست ولی به دنبال آرمانشهریست که برای اولین بار تمام اجزاءکائنات در آن نقش آفرینی می کنند که همه چیر در حوزه شاعرانگی محض اتفاق می افتد ، یعنی می شود رد پای سهراب را در همه جای آن مشاهده کرد ،سهراب ویترینی از خوبی هاست ، از طبیعت جامع و تامی که در هرجای عالم هستی می توان سراغ از آن را گرفت و منتقدین شعر معاصر ما مدت بیش از سی سال است به اشتباه سهراب را ناجوانمردانه متهم می کنند که تعلق خاطر زیادی به عرفان شرق دارد .این اشتباه بزرگی است ، مگر نیلوفر فقط در شرق می روید ، مگر سنجاقک بر برکه های هند پرواز میکند ، مگر راز گل سرخ در کاشان است ،ویا نسب او به بخارا می رسد یا خاک تپه های سیلیک ؟اصلا این طور نیست ،سهراب نگاهی جهان وطنی دارد و تمامی منتقدان ادبی امروز ایران در مورد سهراب ، به ناروا او را متهم به تعلق خاطر به عرفان شرق کرده اند ، نگاه سپهری به همه جهان ماست همانطوریکه به هند سفر کرده است به غرب هم رفته است ، شاید سفر هند بر زندگی سهراب تاثیر بیشتری داشته اما اینگونه نیست که سهراب سپهری در خاک پاک ایران ریشه داشته باشد وهندویی بودایی فکر کند ، در صورتیکه جذیه های شعر سپهری جهان وطنی است .

زندگی خالی نیست
مهربانی هست،سیب هست،ایمان هست
آری تا شقایق هست زندگی باید کرد .

زندگی/مهربانی /سیب /ایمان /شقایق/..همگی برای جهان ما مفاهیمی ثابت دارند ودیگر نمی توان سپهری را یک متشرق دانست

من از بازترین پنجره با مردم این ناحیه صحبت کردم
حرفی از جنس زمان نشنیدم!
هیچ چشمی عاشقانه به زمین خیره نبود.
کسی از دیدن یک باغچه مجذوب نشد.
هیچکس زاغچه ای را سر یک مزرعه جدی نگرفت .
من به اندازه ی یک ابر دلم میگیرد

سهرای زمین و جهان را در هستی مطلق به اندازه یک ناحیه می بیند یک حومه کوچک از کائنات /اما زاغچه را چنان بزرگ می پندارد که عالمی در پنهان شده است و یا باغچه را ، سهراب را ماهنوز به درستی درک نکرده ایم .شاعران و یا متشاعران سانتی مانتالیسم از بس که سهراب ساده نویسی کرده است برای شروع به سراغ این حجم عظیم ناشناخته از رویا ،فکر ، فلسفه ،واندیشه های ناب بشری می روند ، اما وقتی می خواهند بنویسند به فلج فکری در حوزه شعر سهراب دچار می شوند .سهراب قاعدتا اندیشه ای ازلی دارد که گستره ی آن از طبیعت فرش شده است تا جستجو برای رموز خلقت ، فکر می کنم همواره سهراب سپهری برای رمز یابی و رمز گشایی از جهان ما خون عرق کرده است.انطباق زندگی سپهری بر شعرش از او شاعری ساخته که می شود گفت در عمر نسبتا کوتاهش همه چیز ها را سرود ورفت تا مارا با خودمان مدتها تنها بگذارد تا بهتر ببینم وبهتر بگوییم .چشم هارا باید شست /جوردیگری باید دید .