زیبایی شناسی انواع ادبی . بخش یکم

زیبایی شناسی سرایش 1-

گوش نوازی .. . چشم نوازی … دل نوازی

( در 15 بخش :  کلاسیک ،تا ،  نو ، سپید . هایکو . کاریکلماتور)

……………………………………………………..

بخش اول :

هر آوایی ، آهنگی دارد . فون . (فونتیک = آواشناسی ) ، در بیانش

اندام های صوتی شکلی به خود ، می گیرند .درتلفظ و ادای آن (رشدطی سنین )

برای یکی لب . برای دومی حلق ، یکی لب و دندان و یکی به کمک لب ودندان

و..و.. که در گویش های نقاظ مختلف دنیا ،

متقابلاً ، هر طرز گویشی ، فرمی خاص ، به اندام های صوتی اهالی اش ، دررشد می دهد .

و واج ، یا واژه ، که از این آواهای مختلف تلفیق شده … متفاوت بیان میشود

. که می شود لهجه  در بیان

مثلاً : طرز ادای یک واژهء واحد . به کردی .پارسی. گیلکی .لری .آذری

واین ، طرز بیان در طی زمان ، لهجه در زبان را ، می سازد . همان کردی .

پارسی .گیلکی . آذری . می شود . 

چو ….چئو….شو….و….رو .. = « رو » در پارسی امروز ، . باز هر یک ، با چند فون متفاوت ادایی

موج آوایی شان یکی نیست . پس ، هر صدا ، طول موجی دارد . و می گوییم

: موسیقیایی .است

وچون همه آواهایشان ، یک طول موج را ، ندارد.

باهم متفاوت می شوند . برای گوش … خوش آوا .. گوش نواز .. یا گوشخراش و. بالعکس

تفاوت تعداد ارتعاش ، بین دو نت ، بُعد موسیقیایی آن دو است .

و نت ، در (زمان ) اجرا می شود .یعنی : زمان دارد . موسیقی = ( صدا + زمان)

ومانند هجا ، در مکالمات روزمره نیست.که البته به زمان ربط دارد.ولی وابسته نیست

خلاصه :

موسیقی کلام : از موسیقی اجزاء تشکیل دهنده اش ،یعنی : 

از واژه ها که جمله را، می سازد. و یا ساختمان مصرع . تشکیل می شود .

یعنی : موسیقی واژه ، شکل گرفته . از موسیقی حروف( آواها ) است .

که هرحرفی ، برای خروجی اش از مخرج صوتی خاصی استفاده می کند .. (فونتیک )

اندام های صوتی با همین آوا ها و طرز ادا ، یا تعیین مخرج ادا ، رشد می کنند .

آذری . اندامی متفاوت دارد ؛ با عرب . با کرد و پارسی …

این تفاوت را ، فونتیک برعهده ندارد . این مربوط به فونو لوژی است

از اسمش پیداست . که به همین تفاوت ادا ، در ملل مربوط است .

بمثل : حرف (ق) را پارسی . آذری . عرب. اروپایی ، یکسان تلفظ نمی کند

در عربی حروفی هم مخرج اند .یا قریب المخرج اند یا نه ؟ . در ترتیل و تجوید .

کاملاً روشن می شود .

فونتیک بررسی این را ، بر عهده دارد .

وچگونگی ومشخصات صوتی آن . با گوش را ، بیان می کند .

چرا ؟ از آوایی چند شکل داریم . برای این است که یکسان ادا نشوند . (قاف و غین ) دو آواست

و . حروف دیگر نیز .. 

و این تلفیق اوایی و نحوه ء ترکیب با یکدیگر ، اگر زیبا شد ؛واژه زیبا می سازد

 و در نتیجه ، ( نغمه ء شریف ) می سازد. نه جز آن .

یعنی : از این ترکیب ، واژه ء مناسبی ساخته می شود ؛ در صورتیکه. واژه ها

نیز ، اگر بهتر ترکیب شوند . با دیگری .موسیقی کلامی را پیداکرده ایم

. کارمان ، ردیف شده . البته ،ردیف موسیقی . نه ردیف در غزل و…

در موسیقی ، ردیف یا نغمه و یا همان لحن (که همه به کار می بریم برای هرکلامی)

مثلاً : می گوییم چی شد ؟ .. ( لحنت عوض شد ؟)

چیده شدن نت ها .و چگونه چیده شدن آن ها …دربین هر قومی را

موسیقی دان، «گوشه» می نامد ..

و هر دستگاه یا هر آوازی گوشه هایی دارد . که بسیار مفصل و متنوع است

فرض کنید ؛ شبیه  به بحری که زحافاتی دارد .

همانطورکه در ذیل غزل (آب حوضی ) آمده بحر رمل با تغییر جای مصوت کوتاه

اش (هجای دوم ) تبدیل به بحر هزج و یا بعد ، بحر رجز می شود

بستگی دار ؛ به محل تنها هجای کوتاهش .

بحر هزج : (7 ـــ ــــ ـــ) بحر رمل : ( ـــ7 ـــ ـــ ) بحر رجز : ( ـــ ــــ 7 ــــ)

به خاطراینکه امواج موسیقیایی شون در یک مدار و یا حوزه اش را نامی می دهند .

این ها در دایره (مجتلبه)بودند 

. تداخل امواج نت ها و آوای حاصل

مثلاً : در این بحر و وزن .هجای کوتاه میانی ، آهنگ و موسیقی وزن را مخدوش می کند 

(7ــــ 7ـــ/7ـــ ــــ /7 /7ـــ7ـــ/7ـــ ـــ.)…. مفاعلن /مفاعیلُ / مفاعلن / فعو لن.. بحر هزج

یعنی : همان هجای میانی (7) را که می شود ؛ حذف کنیم. پس ،  حذف هم می کنیم .

 . تا وزن مان ، دَوری شود ؛ « 7»

(  7ــــ 7ـــ/7ـــ ــــ/ …./ 7ـــ7ـــ/7ـــ ـــ)…مفاعلن / فعولن//

ویا ، حذف نمی کنیم . عین همان را هم .  به اول وزن می افزاییم .  

که به این شکل ( 7+ 7ــــ 7ـــ/7ـــ ــــ /«7»/ 7ـــ7ـــ/7ـــ ـــ)  می شود :

و بعد ، تقسیم به ارکان را عوض می کنیم . که وزن دوری بهتری می سازد

( 77ــــ7 / ــــ7ـــ ــــ // 77ـــ7/ ـــ7ـــ ـــ)……فعلاتُ / فاعلاتن

مثال مصرعی دیگر 

سرای مـاست مهمـان ؛ کـرم خـدای امشب

7ــــ 7ـــ/7ـــ ــــ /« 7 » /7 ـــ7ـــ/7ـــ ـــ

مفاعلن / فعولن / ..7.. / مفاعلن / فعولن

که بازهم ، یا این هجا را برمی داریم . یا واژه ء ( به = 7 ) را(همان کوتاه) را ،

به واژهء ( سرا) اضافه می کنیم :

به سرای مـاست مهمـان ؛ کـرم خـدای امشب

« 7 »  7ــــ 7ـــ/7ـــ ــــ / 7/ 7ـــ7ـــ/7ـــ ـــ…… « ب» + مفاعلن/ فعولن //

معادل : ( 77 ــــ 7 / ـــ7ـــ ــــ / 7 7ـــ 7 / ــــ 7 ـــ ـــ)……فعلاتً / فاعلاتن //

ببینید ؛ چقدر سلیس شد . خوش آهنگ شد .

لی لی موسیقیایی اش هم ، درست شد

در حالیکه ، هیچ یک از مصرع ها ، مشکل عروضی نداشتند .

یعنی : عروض صحیح …..ولی موسیقی الکن بود .

اما با این طرز ویرایش ، می بینیم . آن ایراد ، رفع می شود .

مثالی بود ؛ از تبدیل بحر هزج به بحر مشکول

در دستگاه ها .. می دانیم .دستگاه « شور» را ، می شود. چنین گفت.

چون به هر حال هر دستگاهی ، به شور، فرود می اید .

گوشه ، ملودی ، قطعه که بصورتی منطقی از لحاظ هماهنگی

ونسبت فواصل ملودی ها با یکدیگر

پشت سرهم ، اجرا و یا خوانده شود

ادامه دارد …