زیبایی شناسی انواع ادبی . بخش دوم ..(انواع عروض ها )

 زیبایی شناسی در سرایش انواع ادبی                                                                                                                                  بخش دوم :(از بحث یکم)

…………………………….
دستمایه کارردیف است ؛ وهر چقدر دانش ساختارملودی ها بیشتر ودقیق
ترشود ؛ قدرت اجرایی هم بیشترمی شود
در بحری واحد دو شاعر..شعری ، سروده اند . هردو یک عروض را تبعیت کردهاند .

ولی یکسان خوانده نمی شوند .
موسیقی آن ها تفاوت دارد . چون کلمات ، که از آواهای زیبا (تلفیق شده )
وهمجوش بهره مند نیستند یا ترکیب واژه ها باهم .
وقتی گوشه ها توانستند ؛ یک دستگاه را بوجود آوردند (مجموعهء گوشه ها )
می شود ؛ ردیف ..آماده برای ردیف خوان
ردیف آوازی ، با شعرمعرفی می شود
مادر ، دارد با کسی صحبت می کند ..کلامش عادی است . نه ریتمی دارد .نه
آهنگی و …. قطع می کند .. تا طفلش را بخواباند
صدایش نرم . لطیف . آهنگین . می شود . تا شعری را ترنم کند . عروضی ِ آن
را نجوا می کند ..نت هایش را .. لالا لا … لالایی و …
برهمین ریتم که ساخت . کلمه ، جانشین می کند . ولی، هرکلمه ای که با « لا
لا …لا » هماوایی ندارد . ذهنش بسرعت  ، هی ..می پردازد . می یابد .
لالا لالا گل زیره …. که این ، دو رکن هزج میشود . تا بقیه را، بتواند ؛ بسازد
یا بیابد . با « لالا ها » پر می کند .
می بینیم اولینش « لَلا »  ست( در بخش هفتم ، مفصل نوشته ام چرا؟ )  . که هزج درست می کند .

و هرجا ، هم که کم آورد…. به ترنم .می شود : هییییی هیییییی هیییی … یعنی: کشش نت ..
این کار ها ، یعنی : چه ؟ ..
1 –  عروض و موسیقی توأمان اند ..
2 –  هرگاه عروض (موسیقی کلامی ) ،  ایستاد . وتوقف کرد؛ موسیقی
ادامه می دهد . (موسیقی آوایی …نت ها )

 3 – موسیقی ، با هفت نت اش ، تمام آواهای تمام زبانهای دنیا را بیان می کند .و با آوازها و

موسیقی شان سنخیت نشان می دهد .
چهچه …و..دل ایدل .. حبیب من …. ای داد بیداد . ای امید من و….محبوب من ..و ههه هههی

و…و.. همه آواهای پرکننده جای خالی موضعی موسیقی کلامی است
در واقع این کار همان دریبل ، در ورزش است . مثلاً : فوتبال . بسکتبال و.. …بازی بازی

تا کار اصلی … هاهاهاه  …تا خود کلمات اصلی بیاید . (آهنگ به هم نخورد )
4 – هجا کوتاه ، بلند دارد (دو مانوره است ) . نت ،.کشش ، می پذیرد .پس، غنی تر است
صدای زنانه ، خاصه تهران ، تبریز ، اصفهان و…و… موسیقیایی تره …چون هجاها

کشش دارند . (موسیقی = هجا + زمان )

چگونه ؟ زن ها ، صدایشان موسیقیایی تر می شود . . یا خوانندگان .زیباتر ادا می کنند ؟ 
استاد که شدند . می فهمند . که الان باید چه کنند . ؟ .در حنجره  ، تغییراتی میدهد . با عضلاتش 

تنگتر برای نازکتر شدن . یا کج وکوله کردن صورت و دهان و لب و لوچه و کج و راست کردن گردن 

حتی ، کمر و قامت و فشردن شکم و شش و.. و.. که همه تجربی و مقداری علمی و تمرین

آن نت را  دقیقتر و زیباتر اجرا می کند 

می بینیم با یک ویولون . یک آهنگ را چند نفر نواخته اند . یکی زیباترین است  . او دریافت بهتری از نحوه پردازش نت ها ها با حرکات اندام ها و عضلات خود دارد . . صورت چاق و لاغر یکسان نیست ادایشان . 

عضلاتشان یک اندازه شکل نمی گیرد . برای ادایی واحد . 
همین مسایل برای سرایش صادق است . دونفر یک مطلب را  در یک بحر و وزن یکسان نمی سرایند 

جون هنوز مهارت نیافته اند . که چگونه جای سازی کنند . ؟

اگر شعری بد آهنگ بود . به کلماتش دقت می کنیم . .تعویض واژه یا ، جا به جایی واژه لازم دارد

 (درمقاله ویرایش.وزن با پیراستن نوشته ام. در بخش قبلی هم نمونه دادم . بازهم …  )
پس ، نمی شود بگوییم : این واژه به درد شعر نمی خورد . من معتقدم . کلمه، یک (قطعه پازل)  است .

مثلاً : کلمهء آذری شیشلیک را راحت نمی شود . در شعر براحتی ،جاسازی کرد  .ببینید برنامه ریزی را

ای خوشـا ! لاهـور ، شهــر شاعران………….زندگی ، بی اسـترس ، بی آنتـریک
هیچ شهری ، بهتـــر از دهلی ، نبود …… …اندکی،گیـــلان ، نکوتـر بود ؛ لیـک
لحظه ای ، از عمــر من ، باطل نشد ……… .عین ساعت، نظم بود؛ و تاک و تیک
و ز راولـپندی چه گویم ؛ زان بهشت …….فکر کن ؛ معشوقه بردی؛ پیک نیک
دلبــری فـتـــا نـه جـانـی ، داشتــم ………هی غزل گفتی ؛ بگوشم جیک جیک
تیز هوشی، خوش لـقــا و خوش ادا ……….ذهن من ناخـوانده ؛ می فرمود تیک
گفته هایش،یک به یک ،دارم؛به یاد……….پـارسـی ؛ زیبــا تـرین لحـن دریـک
ساری اش ، زیبا ، شبیه « بی نظیر »………….بزم، زیبا ، جامه ، نیکو، ژست، شیک
یاد او ، هر لحظه ، روحم ، می کِشد………..می کُشد ؛ هر شب مـرا ، بسیـار نیک
پس،چه سیب خورده،راندَم زانبهشت؟…….چیست ؛آن اجبار و ظلم و تاکتیک؟
ناگهان، دانست ؛ ای ! ، بدبخت، من!………. خورده ام؛هرشب،قنـاری، شیشلیک
…….«جیک جیک» در کشورهای شبه قاره و همسایه شرقی = معاشقه ………….
باید جای مناسب واژ را ، بیابید .

یعنی : هر بحری از تکه هایی موسیقیایی ( اندام کوچکتر)درست می شود.

گوش باید بسنجد . هماوا شد یانه .
تکه های بحر هزج مانند رمل نیست .(سبب وتدهای موسیقی شون یکینیست )
درحالیکه مستخرج از یک محدوده موسیقی اند و خویشاوند
چون ، اركان‌ عروضى خود ، حاصل‌تركيب‌ اندامهاي‌ كوچك‌تري(واحدکوچک)‌ اند .
به‌ نام‌ سبب‌، وَتَد و فاصله.. وزن هر یک را ، با معادل آن دقت فرمایید . ‌:
سبب‌ : هَم . هَمه
وتد : چامه. .چمَن
فاصله ‌: ببَرم . ببرَمش
فعولن: وتد  ( فَعو ) + سبب ( لُن )
فاعلن: سبب خفیف ( فا ) + وتد مجموع ( عِلُنْ  )

مفاعیلن: وتد مجموع ( مَفا ) + دو سبب خفیف ( عی و لُنْ )
مُزاحَف ‌: در عروض‌ كهن‌ به‌ هر گونه‌ تغييري‌ كه‌ در( سبب‌ و وتد ) اركان‌ اصلى‌ راه‌يابد
– اعم‌ از حذف‌ يا زيادت‌ حرف‌ يا حروفى‌، و اسكان‌ متحركى‌ – زِحاف‌ مى‌گويند
بحر رمل‌ سالم‌» (فاعلاتن ) . بدون زحاف
تغيير در‌ سبب‌ ها و وتدها….. «فعلاتن‌» =‌ مزاحف‌ از  فاعلاتن
عروض حمیدی . فقط براساس وتد و سبب و فاصله است .

دکترحمیدی می گوید این رکن ( متفاعلاتن ) .مادر ارکان است چون ، ساخته شده ،  از هر سه

( سبب + وتد + فاصله)است . و مادر بحرها و کلید کل عروض . (با تعصب بسیارشدید )
مُتَ = سبب … فاعِ = وتد …… لاتن = فاصله … =  متفاعلاتن = سبب . وتد . فاصله. 
البته .من (فاصله) را نگفتم . چون ترکیبی از ( سبب و وتد ) می دانم و کش ندادم .همانطور که هجای کشیده

را هم ،حذف کردم .چون هجای ( کشیده = بلند +کوتاه ). وچیزی تازه ای ندارد .

برای سهولت در آموزش
این عروض ،کاملاً ،  صحیح است . و جامع . . .و زمان و هوش سرشاری هم واضح است . صرفش شده
. اما تا، ذر ذهن تاریخ ثبت شود….. زمان  ها …می برد .
 و اما ، در عروض خانلری  با( الگو آواهای ) (تن .ت ) (به جای افاعیل ) مقبول عام نشد .

(ضعف ضربآهنگ ) . چون به هجایبلند ختم نمی کند … این الزامی است . 

ما در سرایش ، ضربآهنگ آخر را ، جور کش می دانیم . مثل پول جمع کردن در عروسی ها 

بزگ حاندان را ،نگه میدارند برای پایان کار …

مثلا: از یک میلیون 150 تا کم اومد . او این مبلغ را میپردازد . تا،( رُند ) شود .

و همه بگویند یک میلیون جمع شد .

پس بایدهجای آخر بلند باشد . نه کوتاه . تا نقس خواننده براحتی بپایان برساند . کم نیاورد .  
. عروض فرزاد هجاي‌ بلند  در آخر مهمه ؛  مشاهدة هجاي‌ كوتاه‌ در آخر ركن‌، در
صحت‌ وزن‌ شعر بايد شك‌ كرد.
اساس را بر (مفعولاتن = ـــ ـــ ـــ ـــ ) چهار بلند ، گذاشت .و پدر پدر بحرها نامید

. وهمه را ، مستخرج از آن .مثلاً : ( فاعلن و فاعلات ) و آخرین جز ء اش  « لا»  زحافات آنند . 
عروض نجفى‌ ضمن‌ تأكيد بر ضرورت‌ طبقه‌بندي‌ علمى‌ ، به‌ نقد شيوه‌هاي‌
طبقه‌بندي‌ بحور خانلري‌ و فرزاد مى‌پردازد
عروض كابلى‌ علاوه‌ بر طبقه‌بندي‌ اوزان‌، نام‌گذاريهاي‌ تازه : به‌ [بحر و سخن‌موزون‌،«رشتة نظم‌ ، ]

به[‌ ركن‌، «ريسة تكرار شونده‌»]، به‌[ هجاي‌ بلند، «دانه‌»،]  و به‌ [ هجاي‌ كوتاه‌، نيم‌ دانه‌»] و…و.شیوه ای خاص 
عروض وزیری . شبیه جدول مندلی اف است . پیش بینی بحر های دیدهنشده را هم می دهد .

که شاعری بیابد و با آن بسراید .
واصولاً ، ذهن هر عروض دان مصوت کوتاه در پایان مصراع را، یک نشانه درخطای وزن می داند

(غلط بودن وزن مصرع)
تکیه ام بر عروض نوین برای این است . که بر اساس آواشناسی (فونتیک)است
با تکیه بر .مصوت و صامت . که حتی گفتم . دو هجا ، کافی است کوتاه . بلند

چون ، هجای کشیده ترکیب این دو است
و همیشه .بنایم ، بر ساده تر شدن یاد گیری بوده است
و واقعاً در عمل هم ، دیدیم .کار ساده تر شد (شاهد : سرعت درمهارت عزیزان ). هرچند
که از مهارت در اموزش موسیقی باز می دارد .
پس ، دقت در واژه ما را راهنمایی میکند (ذهنی) که در این بحر چه کلماتی ؟مناسب اند .
و اگر . کلمه ای جانیفتد در بحری . محکوم نیستیم . فقط در همان بحر و وزن خاص بگذاریم .
بحر سرایش تون را عوض کنید  . برای اینکه ، اون تابع شماست .
 در ویرایش وزن .با (پیراستن ) . گفتم که مثلاً : رمل را مشکول کنید . با یک هجا

در یک جابه جایی ساده ( دربخش یک)
کلمات . تناسب هایی با بحر  و وزن دارند . (موسیقی اندام ریز با قطعه )
فی المثل : در بحر متقارب جالب نمی شود .  یک واژه بیگانه،( قلنبه ) بکارببریم .

در مضارع می شود. ولی می دانیم که این همسازی صحیح و همنشینی زیبای واج ها ست.

کهزیبایی واژه ها را می سازد .
و بعد .. این همنشیینی زیبای واژه ها .  موسیقی کلام را
یعنی : ضرب آهنگ را.
* * * * * * * * * *

ادامه دارد ..