نیمه ی دیگرم

جناب یزدانی بزرگوار بیتی که مثال آوردید :
خواجه در ابریشم و مادر گلیم /
عاقبت ای دل همه ما درگلیم
این فرموده شما در تغیر آهنگ شعر است که به دو وزن رسیده و این را مصداق ارکان ذو بحرین طبق اصول عروضی نمی گویند در علم عروضی بیتی را دو وزنی یا ذوبحرین می گویند که بدون اینکه آهنگ و ریتم شعر تغییر کند شما بتوانید ارکان عروضی آن را یا ۴تا۳ یا ۳تا۴تا رکن بندی کنید بدون اینکه آهنگ و ریتم شعر عوض شود مثال:
ای دل بگیر عکسی ازما به یادگاری /
تا یادمان نمایند روزی و روزگاری

ملاحظه بفرمایید اول ارکان ۴تا۳ تقسیم می کنیم وزن شعر میشود:
مستفعلن/فعولن/مستفعلن/فعولن

حال بدون اینکه ریتم و آهنگ شعر را تغییر دهیم ارکان را ۳تا۴تا تقسیم میکنیم وزن میشود:
مفعولُ/فاعلاتن/مفعولُ/فاعلاتن

این بیت را می گویند ذوبحرین یا دو وزنی که تنها در اوزان دوری اتفاق می افتد بدون اینکه آهنگ و ریتم شعر را عوض کرده باشیم بیت بر اساس علم عروضی دارای دو وزن است و هردو وزن هم خوشایند و زیباست
اما مثال جنابعالی دو خوانش و دو ریتم و آهنگ ایجاد شده بنابراین یا فقط باید وزن فاعلاتن …بگیریم یا فقط مفتعلن این بیت را نمی توان طبق علم عروضی دو وزنی نامید چون خوانش متفاوت شده در حالیکه علم عروضی برای دو وزنی و یا ذو بحرین را فقط در خط عروضی یعنی همان تقسیم ارکان بدون تغییر آهنگ و ریتم ملاک میدانند

جهت اطلاعات بیشتر ارجاع میدهم به عروض دکتر شمیسا و یا دکتر وحیدیان
با سپاس از جنابعالی که این بحث مفید را پیش کشیدید

ذوبحرین،
مشکل بزرگ عروض قدیم / ابوالحسن نجفی1394/12/10 ۱۲:۳۵ذوبحرین، مشکل بزرگ عروض قدیم /
ذوبحرین، که آن را ملوّن یا متلوّن می نامند، یکی از صنایع بدیعی است و به شعری اطلاق می شود که بتوان آن را بر دو وزن مختلف خواندبی آنکه کلمات شعر تغییر کند یا جا به جا شود،
مانند بیت زیر:
خواجه در ابریشم و ما در گلیم
عاقبت ای دل همه یکسر گلیم(اهلی شیرازی
)منبع پرتال جامع علوم انسانی
و اما بعد از درود مجدد این حقیر اگر اختیارات قلب و ابدال و عکس و تسکین را قبول نداشتم چطور می توانستم شعر بگویم چه رسد به آنکه نقد عروضی بنویسم
تمام عرض زحمتی که برای شما در سطر
(خنده های گل روی تو مرا)(فاعلاتن ف ع لاتن ف ع لن) داشتم
که اصلش هم البته( ف ع لاتن ف ع لاتن ف ع لن است)
و شما به درستی هجای کوتاه ف ع لاتن رکن اول را بلند می اورید می شود فاعلاتن این است که
وقتی شما با اختیارات وزن مذکور را به(فاعلاتن مفاعلن فع لن) برده ایداین تصرف در بافتار موسیقی شعرتان مصادره به مطلوب نشده است حالا می فرمایید در شعرنظامی گنجوی بسیار اتفاق افتاده است بله قلب در مفاعلن بسیار اتفاق می افتد اما به این شکل ندیده ام که بشود سطری را تاکید می کنم سطری را سوای بافتار موسیقی کلام در دو بحر خوانش کنیم و بعد بگوییم بسیار اتفاق افتاده است.همین.
ارادت و سپاس

سلام جناب یزدانی جوینده
چرا وقتی اطلاعاتتان نسبت به اوزان شعر کم است اصرار دارید شعر مرا اشکال وزنی بگیرید بنده چهل و سه سال است در دبیرستانها و در دانشگاه این عروض را تدریس میکنم مجبورم سند از حافظ شیرازی بیارم بر همین وزن شعر خودم
فاعلاتن /مفاعلن/فع لن
تا اینقدر یکدنگی بخرج ندهید :
شعر حافظ :
درد عشقی کشیده ام که مپرس /زهر هجری کشیده ام که مپرس …
مصراع اول راتقطیع میکنم :
دَر/دِ/هِج/ری (فاعلاتن)کَ/شی/دِ/ام/(مفاعلن)کِ/مَ/پُرس(فعلن)

پس وزن شعرجناب حافظ فاعلاتن/مفاعلن/فعلن است

اما در بیت ۶غزل دقت بفرمایید :
بی تو در کلبه ی گدایی خویش

دلبری بر گزیده ام که مپرس

تقطیع مصراع اول:
بی/تُ/دَر/کُل/(فاعلاتن) بَ/یِ/گِ/دا (فعلاتن) یِ/یِ/خیش/(فعلن)

پس دقت بفرمایید تقطیع در وزن فاعلاتن /مفاعلن/فعلن
که اولین بیت غزل حافظ با آن شروع شده در این بیت ششم
وزن شده:
فاعلاتن/فعلاتن/فعلن است

دقیقا مثل بیت بنده که سرودم :
خنده های گلِ روی تو مرا/
که وزن آن شده:فاعلاتن/فعلاتن/فعلن

حال قضاوت بفرمایید حافظ هم اشتباه کرده یا نه حافظ هم دقیقا واقف به این قاعده عکس یا قلب بوده که فعلاتن را در رکن دوم با قاعده قلب یاعکس به مفاعلن تبدیل کرده است

بنده چهل و سه سال این عروض را تدریس میکنم
عزیز و بزرگوار وقتی در زمینه ای اطلاعاتتان ضعیف است لجبازی کار پسندیده ای نیست تازه ادعا میفرمایید که وقت گذاشتم و بر خود زحمت دادم برای آگاهی شما!

در سخن هم انصاف شرط است بخصوص اگر اشتباه کردیم بپذیریم نه اینکه مطلبی نادرست بخواهیم قالب کنیم

اما در ذو بحرین جناب دکتر نجفی بحثی است که تا امروز در کتب دبیرستانها و حتی دوره کارشناسی که عروض تدریس میشود هنوز براساس عروض قدیم کتابهای درسی تالیف و تدریس میشود بنابراین این گفته جناب نجفی مورد قبول کلی وزارت آموزش و پروش و حتی وزارت علوم نیست و الا باید حداقل در این مبحث در کتب درسی آورده می شد که تا امروز که بنده اطلاع دارم در کتب درسی مطرح نشده هرچند آنچه که متن کامل پی دی اف این مبحث دکتر نجفی را مطالعه کردم بدون اشکال هم نیست که خودش توضیح اشکالات را آورده
که لازم نیست روی آن تاکید کنیم
امیدوارم از حرف من آزده نشده باشید عذر میخواهم اگر کمی سریع سخن گفتم

درود دیگر جناب مدرس عروض قاسم یوسفی
یعنی شما فکر می کنید مخاطب منتقد سطر سروده ي دو خوانشي در يك بافتار موسيقي فرق
ف/ ع/ لاتن / را از فع/لاتن/ نمی داند و اینهمه نوشتار برای رسانیدن موردی اینچنین بوده است؟
اولین اما را گفتم دو خوانشی بودن یک سطر در بافتار موسیقی
(خنده های گل روی تو مرا)
فاعلاتن ف ع لاتن ف ع لن
نیت داشتم اگر جواب شایسته ای دریافت داشتم دومین امای این سطر را برایت شرح کنم که چرا وقتی با اختیارات( که من هم قبول دارم)
این سطر به
(فاعلاتن مفاعلن فع لن) رفته است خلاف انتظار شاعر مخاطب تبانی نمی کند
ولی نه ارزش قلم من بالاتر از این است
واقعا برای یک مدرس عروض متاسفم حتی نمی داند من یک کارگر شش کلاسه رویکرد نقد عروضی ام در این نوشتار چیست؟
من الان چه باید بگویم به جز هیچ
“معلومم شد که هیچ معلوم نشد”

جناب یزدانی بزرگوار بنده همان کاری که درکلاسهایم میکنم در این چند مبحث ارسالی مطالب سخت عروضی شرح و بسط دادم و وظیفه ی معلمی ام را ایفا کردم چون ادا دراوردن و به مخاطب مطلبی را نادرست گفتن خود خیانتی بزرگ است و من به همان رسالت و تعهد معلمی ام عمل کردم که آنچه میدانم صادقانه به مخاطبم انتقال دهم سند حافظ عزیز مصداق شعر بنده است
خداوند همه ما را اهل انصاف و صداقت و متعهد به آنچه میدانیم بگرداند و به آنچه نمی دانیم قدرت تواضع و فروتنی در مقابل دانایان عطا فرماید
آمین