ٱپرا

سلام و عرض ادب بانو سمیعی ارجمند، شاعر زیباسرا
خوشحالم که باز هم شعر زیبایی از شما خواندم. هجده تکه‌ی کوتاه در پرتو موسیقی شعر که مانند قطعات پازل کنار هم چیده شده‌اند.
در حد وسع چند مولفه را در شعر زیبایتان مشخص می‌کنم و به واکاوی آن‌ها می‌پردازم:

یک) تلاقی شعر و موسیقی
اپرا یکی از نمونه‌های بسط و گسترش نوآوری در عصر موسیقی دوره‌ی باروک بود. اپرا نمایشی‌ست با همراهی اکستر که به آواز خوانده می‌شود. اپرا حاصل ادغام موسیقی، بازیگری، شعر، رقص و صحنه‌پردازی و هنر گریم ا‌ست. موسیقی عنصر محوری اپراست و تاثیر حسی کلام و داستان را تشدید می‌کند (کیمی‌ین، 1376). کاج، ستاره، انار، سیندرلا، گرگ، زمستان، فانوس دریایی و… شخصیت‌های صامت شعر شما هستند که حالات و کیفیت‌های احساسی آن‌ها را به کمک واژگان تشریح کرده‌اید. برخلاف متن مرسوم یک اپرانامه در شعر اپرا هیچ گفتگویی رخ نمی‌دهد. این سکوت از خلاقیت شاعر و تضاد بنیادین سروده پرده بر می‌دارد. انگار شاعر از دوردست‌ها به تماشای نمایشی نشسته است که از گفتگوی شخصیت‌ها جز صداهایی گنگ و از موسیقی جز نوایی ضعیف ولی اثربخش چیزی به گوش نمی‌رسد.

دو) شاعر در جایگاه ناظری مدرن
شاعر ار فحوای گفتگوی شخصیت‌هایش آگاه نیست. گویا مسحور یک سری تصویر شده است. تصاویری متنوع که در خلال روزمرگی‌ها توجه شاعر را جلب کرده است. شارل بودلرر مقاله‌ی نقاش زندگی مدرن این وضع را مدرنیته می‌داند و می‌نویسد:« … و این‌گونه او می‌رود، می‌شتابد، در جست‌وجوست… او کارش را این می‌داند که از مُد هر آن عنصری را که ممکن است چیز شاعرانه‌ای برای تاریخ داشته باشد استخراج کند، وجه جاودانی را از وجه گذرا بپالاید.» (بودلر، 1398). در این شعر هم به‌وضوح می‌بینیم که شاعر در صدد شکار شاعرانه‌های مستتر در خلال روزمرگی‌هاست. بخش‌هایی که آشکارا به این وجه از زیبایی‌شناسی مدرن تکیه دارند عبارت‌اند از:
هنوز می تپد
بر تن سپید کاغذ
قلب سیاه کربنی…
جادویش بی اثر شده بود
برای پنجره ها نامه نوشت
سیندرلا
روی خط های خیابان
نابینا چشمانش را می شمارد

سه) تفوق تصویر بر بازی‌های زبانی
از آن‌جایی که مشخص شد شاعر در این سروده بیش از همه یک ناظر است پس تمرکز قلمش هم بر خلق تصویرست و پس از آن توجه به فرم و بازهای زبانی. شاعر درصدد بر هم زدن نرم عادی زبان در صرف و نحو و ساخت یک سبک نوشتار نیست، بلکه در چارچوب معمول کاربست زبان می‌خواهد تصاویر را ساخته و پرداخته کند. البته همین توجه به تصویرسازی در پیکره‌ی شعر نوعی سبک سرودن منجر شده است. تمام تلاش شاعر بر این است که در هر هجده پاره از شعر، تصویری را برای مخاطب ترسیم کند. این تصاویر در بعضی بخش‌ها دارای معانی ماقبلی هستند، به این معنا به مخاطب تصوری از تصاویر دارد اما شاعر آن را با مفهوم‌پردازی‌ای نو در قالب واژگان ریخته است. مثل:
دربست می برد
دانه برای کشتزار
نعش کش
ستاره ها را در آسمان نقاشی می کشد
نگاه کودکانه ی شهر
«بچه ماهی خیال دریا داشت» (1)
در دهان پلیکان
معنا در بعضی از بخش‌ها مابعدی‌ست. یعنی شاعر کلمات را در همنشینی‌های بدیعی به کار گرفته است که مخاطب مجبور است، با لحظه‌ای درنگ آن‌ها متصور شود. استاد شفیعی کدکنی در باب معنای ماقبلی و مابعدی در کتاب موسیقی شعر و به‌ویژه در تحلیل شعر شاملو مطالب ارزشمندی را عرضه داشته است (شفیعی کدکنی، 1389). بخش‌های دارای معنای مابعدی مانند:
از شاخه ی کاج
ستاره
چیده می شود
ماه در لانه ی کلاغ
بوی کودتا می دهد
قلب سرخ ترنج (2)
بر دار سفید
آواز سبز
سلفی زمستان و چشمان گرگ
ماه کامل می شود
ریحان می پیچد روزنامه
بر بالهای کفشدوزک (پررنگ‌ترین معنی مابعدی این شعر)

چهار) موسیقی داخلی و معنوی شعر «اپرا»
در ابندا گفته شد که این شعر در پرتو تلاقی شعر و موسیقی خلق شده است. در باب عناصر شعریت این سروده فکت‌هایی اورده شد، ام تکلیف موسیقی در شعر «اپرا» فیرزوه سمیعی چه می‌شود؟ استاد کدکنی در کتاب موسیقی شعر چهار نوع عناصر موسیقایی شعر بر می‌شمرد: 1. موسیقی بیرونی (عروض) 2. موسیقی کناری (قافیه و ردیف) 3. موسیقی داخلی (جناس، قافیه‌ی میانی و همخوانی مصوت‌ها و صامت‌ها) و موسیقی معنوی (انواع هماهنگی‌های درونی مثل تضاد، تطابق، مراعات‌النظیر و…) (شفیعی کدکنی، 1389). در این سروده از دو نوع آخر موسیقی شعر بهره گرفته شده است و تلاقی شعر و موسیقی را ممکن کرده است. البته منظور از تلاقی این نیست که موسیقی و شعر دو مفهوم جدا از هم هستند. هرچند جوهره‌ی اصلی شعر در شکستن نُرم عادی، روزمره و منطقی زبان است اما می‌توان گفت یکی از قوی‌ترین خاستگاه‌های شعریت یک نوشته موسیقی‌ست. مقصودم از به‌کارگیری عبارت «تلاقی شعر و موسیقی» بهره‌گیری از فرم‌های موسیقایی در فراز و فرود شعر است. نمونه‌هایی از توجه و کاربست موسیقی داخلی و معنوی را می‌توان در این بخش‌ها مشاهده کرد:
انار
دهان سرخ شقایق است
در ظهر چمن (تناسب معنایی انار، سرخ، شقایق و چمن مصداق موسیقی معنوی)
پشت پنجره
زمستان را نفس می کشد
کبوتر نامه رسان …. (همخوانی و همنشینی واج‌های «ن» و «س» مصداق موسیقی داخلی)
مشتعل
از شعله های شناور
سوختنش را تماشا می کرد
فانوس دریایی (واج‌آرایی با حرف «ش» که شاراه‌ای ضمنی به «آتش» نیز دارد. مصداق موسیقی داخلی)

دو) فرازبندی شعر و ارتباط آن با فرم موسیقایی
با توجه به اینکه اپرا مانند نمایشنامه یک تا پنج پرده دارد (کیمی‌ین، 1376) فرازهای هجدگانه‌ی شعر «اپرا» می‌تواند تداعی‌گر موقعیت‌هایی در یک پرده باشد. شاید برشی از یک اپرا به نام «اپرای شیطان» که در فراز هفتم بدان شاراه‌ای شده است. هم‌نشینی واژگان شیطان و هفت، خود می‌تواند اشاره‌ای باشد به اسطوره‌ی آفرینش در ادیان ابراهیمی که در آن خدا جهان را در شش روز آفرید و روز هفتم با آسودگی در عرض قرار گرفت. پس به تلقی شاعر انگار در روز هفتم فرایند فعالیت شیطان و حواکشی آغاز شده است. شاعر در این قسمت اسطوره‌ی آفرینش را با طعنه‌ای انتقادی، هوشیارانه و البته شاعرانه روایت کرده است.
به موضوع همین بخش بازمی‌گردم. خط میزان در نت‌نویسی پیمانه‌بندی و ریتمیک شدن یک قطعه را ممکن می‌کند. خط میزان نت‌ها را در توالی‌های منظم قرار می‌دهد. این توالی‌های معمولاً دوره‌های دو ضربی، سه ضربی، چهار ضربی و… هستند (جعفری‌نژاد، حزین، 1394). در ردیف موسیقی دستگاهی ایران بیشتر تکیه بر قطعات آوازی‌ست. یعنی بسیاری از گوشه‌های ردیف دارای ریتم بیرونی مشخصی نیستند و در نت‌نویسی آن‌ها از خط میزان هم خبری نیست. هرچند کشش نت‌ها باید در محدوده‌ی خاصی انجام شود اما نمی‌توان خیلی از گوشه‌ها را دارای ریتمی مشخص در نظر گرفت. غرض از طرح این مباحث توجه به این نکته است که گویا هرفراز این شعر تداعی‌گر یک میزان و هر سطر نشان‌گر یک نوع نت از نظر کشش است. سطربندی فرازهای در قالب‌های چهار، سه و دوتایی انجام گرفته است. 4 بخش چهارسطری، 7 بخش سه‌سطری و 6 بخش دوسطری. می‌توان هر سطر بخش‌های چهارسطری را معادل یک نت سیاه در نظر گرفت. بخش‌های سه‌سطری ترکیبی از نت‌های سیاه و سفید و بخش‌های دوسطری هم دارای دو نت سفید. با این تلقی ریتم سروده تداعی‌گر ریتم چهار چهار از منظر موسیقایی است. گویی این شعر یک قطعه موسیقایی‌ست که در هجده میزان نوشته شده است.

بخش هجدهم
بخش هجده تنها بخشی که شاعر در آن به صورت مستقیم تو را مخاطب قرار داده است. قرارگیری این مخاطبه در فراز پایانی شعر جالب توجه است. گویی شاعر پس از دیدن و بازنمایی یک سری تصاویر لحظه‌ای خودآگاه می‌شود و ترجیح می‌دهد به دور از مسحور تصاویر شدن، معشوق را خطاب قرار دهد. شعر با این مخاطبه‌ی عاشقانه پایان می‌یابد و شاعر در فراسوی تمام دیدنی‌ها به عشق درونی خودش بازمی‌گردد.

با آرزوی بهترین‌ها برای شاعر
سپاس از حوصله‌ی خواننده‌ی گرامی و پوزش بابت طولانی شدن کلام
ارادتمند سینا دژآگه
پنجم شهریور هزار و چهارصد و دو خورشیدی

پانویس
(1) «بچه ماهی خیال دریا داشت» مصرعی تضمین شده از سید مهدی موسوی‌ست. بهتر است میان گیومه قرار داشته باشد و در پی‌نوشت شعر به اصل آن ارجاع داده شود.
(2) ترنج ناخواسته به‌صورت «ترتج» تایپ شده است.

منابع

بودلر، شارل، 1398، نقاش زندگی مدرن و مقالات دیگر، ترجمه‌ی روبرت صافاریان، چاپ سوم، نشر حرفه نویسنده، تهران.
جعفری‌نژاد، کیوان، حزین، سروین، 1394، مبانی موسیقی، چاپ ششم، نشر کارنامه‌ی کتاب، تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1389، موسیقی شعر، انتشارات آگه، تهران.
کیمی‌ین، راجر، 1376، درک و دریافت موسیقی، مترجم حسین یاسینی، چاپ دهم، نشر چشمه، تهران.

درود و احترام
بسیارعالی و دلنشین، یک به یک زیباست پیروز باشید و پاینده

دستمریزاد …
عالی 👏👏👏🌺🌺🌺🌺

بچه ماهی خیال دریا داشت
در دهان پلیکان
.
.
جای پایت پر از ستاره است
هنوز در شب قدم میزنی…؟!

سلام‌

عالی ست

در پناه خدا 🍃👏👏👏👏👏🍃

درود بر شما
تک تک این اثار ارزشمند و دارای مفاهیم والایی هستند
چنین اشعاری عمدتا در خوانش اول گنگ به نظر می ایند و وقتی این خوانش تکرار می شود رازی از راز های واژه ها باز می شود تا کلید واژه ها پیدا و معانی فاش می شود
و این به خاطر لایه لایه بودن این سبک از شعر است
برای همین همیشه پیشنهاد من برای خوانندگان چنین اشعاری خوانش چندباره انهاست در زمانهای مختلف و نه به طور متوالی تا ذهن بتواند واکاوی کند و به خاطر همین لذتی وافر در خواندن اثار حجیم است و انسان را به فکر فرو می برد و من بسیار می پسندم این سبک از شعر را
و قلم توانمند شما خوب از پس ان برامده
موفق و پیروز باشید
🌺🌺🌺👏

ماه بانوی سرزمینم
سلام و درود
از قلمتان لذت می برم
زیبا نگاه می کنید و ظریف می نویسید
لذت وافر بردم

🌺🌸🌺🌸

درودها بانو

🌺🌸🌷🌸

درود برشما بانوی فرزانه عالی ست 🌺🌺🌺🌺🌺🌺

درودها فیروزه عزیزم انقدررررها زیبایی خواندم که زبان در وصفشون قاصره👏👏👏👏👏🌹❤❤❤

دریا
خانه ی بچه ماهی ها
رودخانه نیست
بسیار زیبا سرودید

سلام و درودها
زیبا بود و قابل تحسین و همچنین تحلیل آقای دژاکه که مهر تاییدی براین زیبایی ها بود
مانا و توانا باشید

به به فیروزه جانم لذت بردم از این همه زیبایی

بچه ماهی خیال دریا داشت
در دهان پلیکان

.
جای پایت پر از ستاره است
هنوز در شب قدم میزنی..؟

چقدر عالی وبدیع
قلمت مانا عزیزم
👏👏👏💚💚🌷🌷