نمی مانم

درود و دستمریزاد به استاد صالحی گرامی …

و اما در پاسخ به دوست بسیار خوبم مانای عزیز که سوال خوبی را مطرح کردند …
حضرت حافظ شعری دارد که این کلمات را قافیه کرده است : خراب-ناب-آفتاب-رباب-جناب-شتاب-عتاب و خواب …
اما مطلع غزلش این بیت است :

صلاح کار کجا و من خراب کجا
ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا

مصرع دوم قافیه بدین شکل شده : تا + بِ ( با کسره ) = تاب

این کار جالبی که جناب صالحی در این غزل انجام داده اند نیز چیزی شبیه همین کار است و ایرادی ندارد …

سلام‌مانای عزیز
استاد حجت عزیز به درستی نقد کرده اند 🌹
البته بنده نظر خاص خود را درباره این بیت حافظ ذیل کامنت جناب استاد حجت گذاشته ام
صلاح کار کجا و من خراب کجا
ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا

سلام و عرض ادب جناب محمدصالحی، مانای عزیز، جناب حجت و استاد طارق
خوشحالم که غزل زیبایی را خواندم و لذت بردم. موسیقی بیرونی و کناری شعر بی‌نقص است و اشکالی بر آن وارد نیست.
مانای عزیز سوال جالبی را مطرح کرده است. عرایضم را در یک صورت‌بندی منطقی سیاهه خواهم کرد.

یک) جناب حجت به این بیت از حافظ اشاره کردند:«صلاح کار کجا و…» باید توجه داشت قافیه‌بندی «ب» و «به» در این بیت به وضوح مصداقی از عیب غلو است، حال آنکه شعر جناب محمدصالحی از عیب غلو مبراست. حافظ، ابرشاعر شعر فارسی، محال است که ناآگاهانه چنین کرده باشد. هرچند نیت‌ها و غرض‌ها را نمی‌توان از خوانش متن فهمید؛ فرضیه‌ای هست که می‌گوید عیب قوافی در این بیت نمودی از معنی مد نظر حافظ در خراب شدن اوضاع و ندانستن صلاح کارست.

دو) امتزاج

کاشفی سبزواری در بخش‌های پایانی کتابش، «بدایع الافکار فی صنایع الاشعار» از درآمیختن ردیف و قافیه با عنوان امتزاج یاد می‌کند. امتزاج نوعی هنجارگریزی از مبنای قافیه و ردیف محسوب می‌شود اما آسیبی به موسیقی شعر وارد نمی‌کند. مثال‌هایی از امتزاج در اشعار خاقانی، مولوی، انوری و… قابل پیگیری‌ست:

ای دل تو اگر هزار دلبر داری
شرط آن نبود که دل زما برداری
گر دل داری که دل ز ما برداری
از یار نوت مباد برخورداری (مولانا، رباعی)

شهر پرفتنه و پر مشغله و پر غوغاست
سید و صدر جهان بار نداده‌ست کجاست
چه توان کرد برون‌شد ز قضا ممکن نیست
دامن از عمر بیفشاند و به یک ره برخاست (انوری، غزل)

شاه را تاج ثنا دادم نخواهم بازخواست
شه مرا نانی که داد ار باز می‌خواهد رواست
شاه تاج یک دو کشور داشت لیک از لفظ من
تاجدار هفت کشور شد به تاجی کز ثناست (خاقانی، قصیده)

سه)هنجارگریزی قافیه و ردیف در این شعر

در بیت پنجم شعر جناب محمدصالحی هیچ تغییری در موسیقی شعر ایجاد نشده است. کماکان ردیف «ن/می‌شود» به‌عنوان موسیقی کناری به گوش می‌آید. تنها «ن» نفی تبدیل به آخرین واج واژه‌ی «پروانه» شده است. این کار سابقه هم دارد و نوعی هنجارگریزی خلاقانه برای غزلسرا محسوب می‌شود. اگر درست به‌خاطر داشته باشم به‌طور اختصاصی چنین کاربستی از نون نفی را در قافیه و ردیف شعر نجمه زارع، حامد ابراهیم‌پور و مهدی فرجی دیده‌ام. تنها یک مصداق تقریباً مشابه را به یاد دارم. یک نمونه از غزل مهدی فرجی:

پریدی از من و رفتی به آشیانه‌ی کی؟
بگو کجایی و نوک می‌زنی به دانه‌ی کی؟
اگر کمی نگرانم فقط به خاطر این
که نیمه‌شب نرساند تو را به خانه یکی (مهدی فرجی، غزل)

بنده هم در غزلی قدیمی از چنین کاربستی از امتزاج نون نفی به قافیه استفاده کرده‌ام:

وقتی که شک به خون یقین تشنه می‌شود
وحشت، حریفِ میلِ به شورش نمی‌شود
در چارچوب شعر نفس می‌کشم هنوز
با سینه‌ای که «دائرة الدشنه» می‌شود (سینا دژآگه)

زنده باشید🌺🌸🌺🌸

درود بر مانای عزیزضمن تشکر از جناب محمد صالحی گرامی به خاطر نشر این اثر زیبادر باب مبحثی که فرمودید از نظر حقیر این نوع قافیه پردازی به نوعی ابداع و نو اوری محسوب می شود و تقریبا در اثار بسیاری از شاعران دیده می شود و صد درصد دانسته و اگاهانه انتخاب شده اند و به نظر بنده این هنجارشکنی به نوعی به زیبایی بیشتر شعر کمک می کند اگر تنها در یک یا تعداد کمی از بیت های یک اثر استفاده شود گرچه از نظر قواعد و فنون سرایش شعر غلط است.انسان همواره در طول زندگی خود در پی خلاقیت است حتی در زندگی روزمره در نوع غذا خوردن و یا لباس پوشیدن و …و اگر خلاقیت و نو اوری از زندگی انسان حذف شود به ربات های برنامه نویسی شده و بی احساس بدل خواهیم شد.البته گزینه نواوری خود دنیای گسترده ای دارد و با بی قانونی و بی نظمی تفاوت بسیار دارد که در معنی لغوی نواوری و ابداع و خلاقیت بطور مشهود مشخص می شوددر زمینه ی شعری هم به همین صورت است و هر گونه هنجارشکنی که موجب زیبایی و اعتلای یک اثر شود می توان خارج از هرگونه تعصب از ان استقبال کرد و بالطبع عاملی ست در مسیر پیشرفت و موفقیتولی در مورد ترانه قوانین متفاوت است و موارد فنی ان را نمی توان در شعر کلاسیک مگر در موارد خاص پیاده کرد و این هم خود بحثی جدا و خارج از چارچوب بحث ماست و از انجا که در ترانه به جنبه شنیداری شعر بیشتر تاکید دارد و در اثار رپ به خاطر سرعت در ادای کلمات و استفاده از خلا شنیداری ادای کلمات این موارد زیاد استفاده می شود که خود قانون بندی و قواعد خاص خود را دارد
پاینده و پیروز باشید🌺🌺🌺

سلام و عرض ادب جناب مانای عزیز

ابتدا از تاخیر در پاسخ به نظر و مهر شما و همه عزیزان عذرخواهی می کنم ، بحث خوبی را باز کردید و دوستان ( بویژه جناب دژاگه ) به خوبی حق مطلب را ادا کردند و با توضیح ایشان لازم نیست چیزی را بنده اضافه کنم

یا حق 🌹🌹🌹

عرض ادب و ارادت خدمت شما دوستان عزیز
جناب صالحی بزرگوار و مانای جان در مورد اینکه دیر کامنت گذاشتم
در سفر اربعین به کربلا بودم که مجال نوشتن مطلب برایم ممکن نبود
و اما اگر در غزل زیبای جناب صالحی دقت بفرمایید مکث کوچکی بین قافیه و ردیف لازم است این عکس کوچک در تک تک ابیات غزل به جز بیت پنجم بسیار مشهود است اما اگر خواسته باشیم بیت پنجم را بدین منوال قرائت کنیم
مستحضر هستید که باید پروانه را به صورت پروا نمی‌ماند قرائت کنیم که این موضوع موحب تغییر اوائی بیت خواهد شد
و اما در مورد بیتی که برادر عزیزم جناب حجت از جناب حافظ نقل فرمودند اینگونه نیست که حافظ اشتباهی کرده باشد بلکه این بیت نشان می‌دهد که حافظ شیرازی الاصل است زیرا لهجه شیرازی‌ها همین است مثلاً می‌گوید تاب کجا می‌روی؟
و زبان مردمان شیرازی است که به جای “تا به کجا می روی” می گویند :
تاب کجا می روی
🍃🌹

سپاس از حضورتان

🌺🌺🌺

ارادتمندم استاد 🌹🌹🌹

سلام و عرض ادب

سپاس از حضور و اظهار لطفتان 🌹🌹🌹

باز هم سلام

باز هم سپاس

با ارادت 🌷🌷🌷

سلام استاد یزدانی ارجمند

از حضور صمیمی و پر مهر شما بسیار ممنونم

با ارادت متقابل 🌹🌹🌹