آوای شنیدنی زنان مازندران (روزنامه همشهری)

«آوای شنیدنی زنان مازندرانی»
روح‌الله مهدی‌پور عمران (روزنامه نگار)
(گفت و گو)
صدیقه محمدجانی با نام ادبی «نسیم محمدجانی» کارشناس ارشد و دبیر زبان و ادبیات فارسی و متولد بابل است.
می‌گوید:
 از دوران کودکی به شعر علاقه‌مند بوده و  از دوران دبیرستان با رهنمودها و تشویق‌های بسیار خوب دبیر ادبیات آن زمان « آقای بهروز کیایی » شجاعت نوشتن را پیدا کرده و با پشتکار زیاد، چند سالی در آن دوران ادامه داد؛ البته به دلیل مشغله‌های زندگی و… ، سال‌ها فعالیت‌های ادبی را کنار گذاشت ؛  تا اینکه مجددا درسال 91 -90 از طریق فضای مجازی فعالیت‌های ادبی را نسبتاً از سرگرفت؛ البته فضای مجازی با معایب بسیاری که برایش بر می‌شمارند در محافل مختلف ؛ برای با مدیریت درست ، با توجه به محدودیت‌هایی که داشت و دارد برای شرکت در محافل حقیقی ادبی و همایشها و…؛ خوب بود.
اولین مجموعه شعرش را در سال 93 با حمایت شاعر و منتقد و مؤلف خوب کشورمان « آقای مهدی شاخواست» توسط انتشارات شاملو به چاپ رساند با نام « دریا برایم قصه ها دارد » که شامل قالب‌های مختلف شعری است .
دومین مجموعه که مجموعه رباعی است  با نام « پروانه دلش به عشق عادت دارد »  در سال 94 و با حمایت معنوی « استاد پرویز حسینی» ( پژوهشگر،منتقد ، مترجم ، شاعر ، داستان نویس معاصر ) و با مقدمۀ ایشان توسط انتشارات اریترین به چاپ رسید .
سومین مجموعه‌شان که مجموعه سه‌گانی است با نام « کی آفتابی می‌شوی باران؟» در سال 95 با مقدمۀ «استاد پرویز حسینی» و توسط انتشارات اریترین به زینت چاپ آراسته شد.
این شاعر مازنی به گپ و گفت و گو با همشهری نشست که در ادامه می‌خوانید:

– موقعیت زنان شاعر مازندرانی را چگونه می‌بینید؟
راستش خودم در این زمینه تحقیق و پژوهش خاصی نداشتم و به عنوان خوانندۀ برخی آثار شاعران هم استانی ، نظری نسبتا مساعد دارم ؛ اما استاد پرویز حسینی کتابی در دست چاپ دارند با نام « خنیای دختران خزر » که در مورد سی شاعرِ زنِ مازندرانیِ صاحبِ مجموعه شعر با معرفی و نقد آثارشان ، نوشته اند  ؛ برای پاسخ به این سوال  از ایشان کمک خواستم؛ نوشته اند به اعتقاد ایشان : 
«خنیای دختران خزر٬ آوازی شنیدنی است درشعرمعاصر؛ دختران نسلِ امروز ِشعرِ مازن ، خاموش نمانده‌اند.
درشعرسپید وغزل نو گام‌های بلندی برداشته‌شده  و شاعران قوی‌دست و خوش‌آتیه بسیار دارند و حتی در شعر تبری و سه‌گانی شعرهای زیبایی سروده‌اند؛ از جمله  فاطمه ملکزاده ، افسانه توکلی ،  دکترمریم رزاقی ،  دکترفرزانه باقری ،  دکتر پروانه دلاور،  فهیمه محمودی ، بهنازبزرگی و… »

– قالب سه‌گانی یک قالب نو به شمار می‌رود؛ چگونه به شعر سه‌گانی رسیدید؟
در کتاب «بوطیقای سه‌گانی و مسائل آن» تألیف دکتر علیرضا فولادی در بحث مربوط به تفاوت سبک و قالب یا ژانر ؛  ویژگی ژانر چنین آمده‌است :
« 1.  داشتن الگوی ثابت که با وجود آن ژانر ماهیت ژنتیک می‌یابد و حامل دست کم یک واحد الگوی موروثی است که نسل به نسل انتقال می‌پذیرد.
2.داشتن اقسام متغیر ، که باعث می‌شود تا ژانر ، ضمن حفظ الگوی ثابت ، تنوع پیدا کند .
اگر به سه‌گانی از این دیدگاه بنگریم ، خواهیم دید که هم الگوی ثابت « کوتاه و سه لختی و بسته و کوبشی » دارد و این الگو حداقل در صغری و کبری و نتیجۀ قیاس منطقی قابل ردیابی‌ست و هم اقسام متغیر دارد که همانا شاخه‌های کلاسیک و نیمایی و سپید و فرم‌های جزیی آن باشند…» ( فولادی؛1394: 87)
و اما چگونگی رو آوردنم به ژانر سه‌گانی :
قبل از آشنایی با سه‌گانی ، به رباعی و دوبیتی و سپید و نیمایی کوتاه علاقه‌مند بودم و بیشتر نوشته‌هایم ناخودآگاه در این قالب‌ها سروده می‌شد؛ وقتی با سه‌گانی و بوطیقایش آشنا شدم آن را بسیار مناسب برای بیان حال و هوای شاعرانۀ خودم دیدم و با جدیت پیگیری نمودم و هم اکنون با رهنمودهای بسیار خوب دکتر علیرضا فولادی ، نسبتاً چم و خم این قالب مینیاتوری و دوست داشتنی به دستم آمده‌است.

– سه گانی درکوتاه بودن ، شباهت هایی با « اسا شعر» دارد . تفاوت سه گانی را با اساشعر، چگونه توضیح می دهید؟
 آنچه که من ازاسا شعر یا هساشعر مازندران و گیلان دریافتم این است که شعرهای سپید کوتاهند به زبان تبری و گیلکی؛ وجه اشتراکش با سه‌گانی در «کوتاهی» و«ایجاز» و «نوگرایی » است.
اما تفاوتش با سه گانی  
در صفحه 24 کتاب  بوطیقای سه گانی و مسائل آن  آمده‌است « هر شعری چهار ویژگی «کوتاه» بودن، «سه لختی» بودن  ، «بسته» بودن و «کوبشی» بودن را داشته‌باشد ، خواه موزون و خواه غیرموزون، سه‌گانی است.»  البته به همراه داشتن جهان بینی اشراقی و چند اصل از اصول هفتگانۀ سه‌گانی .
حال با این اوصاف اگر اسا شعر یا هسا شعری  دقیقاً منطبق بر این ویژگی‌ها باشد ، به سه‌گانی بسیار نزدیک خواهد بود در حالیکه اینطور نیست ؛ چرا که  ویژگی  سه لختی بودن از ویژگی‌های اصلی آن به شمار نمی‌رود و با چند نمونه‌ای که خواندم ویژگی بسته یا کوبشی بودن را گاه دارد و گاه ندارد ؛  یعنی الزامی نیست .
نمونه‌ای از اسا شعر :
چله چل به چل / نفس گل به گل / مه دل میچکا وچه ی دل / مه چش ته بورده را / ک خانی دگردی؟ (رضا کولایی)
ترجمه : سن از چهل گذشت  /  نفس گاه و بی گاه  /  دلم مثل دل بچۀ گنجشک  / 
چشمم خیره به راهی که رفته‌ای /  کی می‌خواهی برگردی؟

– این سبک ازنظر ساختار، به شعرهای هایکوی ژاپنی نزدیک است، بفرمایید که ازنظر مضمون پردازی چه قرابت هایی میان این دوگونۀ ادبی وجود دارد‌؟
سه‌گانی در سه شاخۀ کلاسیک و نیمایی و سپید سروده می‌شود والبته بیشترین تمرکزش بر کلاسیک و نیمایی ست؛ هایکو به شاخۀ سپیدسه‌گانی تنها از جهت شکل ظاهری کمی نزدیک است .
از جهت مضمون پردازی قرابتی بین این دو قالب نیست؛ در هایکو توصیف پدیده‌های به ویژه طبیعی، همانگونه که هست مورد توجه قرار می‌گیرد در حالیکه در سه‌گانی تأکید بر«کشف و اتفاق شاعرانه» و «برخورد عاطفه و تفکر» با دیدن پدیده‌های اطراف است ؛ از طرفی سه‌گانی بر پایۀ جهان‌بینی اشراقی و هایکو بر پایۀ جهان‌بینی بودایی ست.
مثال :
هایکو:
از تاریکی/ به تاریکی/ گربه‌های عاشق. (ایسّا)
سه‌گانی:
ماشۀ حیات را کشید؛/ با شهامتی شگفت،/ مرگ را هدف گرفت.(نسیم محمدجانی)

– سه‌گانی‌ها چگونه درذهن شما شکل می‌گیرند؟ یعنی شما نخست یک شعر می‌نویسید و بعد آن را کوتاه می‌کنید یا درهمان آغاز سرودن ، قالب سه لته ای یا سه مصراعی را می‌سازید؟
همانطور که در پیش اشاره شد قبل از آشنایی با سه‌گانی ،  بیشتر سروده‌هایم در یکی از قالب‌های شعر کوتاه بود و وقتی با مطالعۀ دقیق بوطیقای سه‌گانی و طبع‌آزمایی در این قالب ، تا حدودی رشتۀ این کار دستم آمد و مهارت نسبی کسب نمودم؛  برخی مضامین شاعرانه‌ام ناخودآگاه در قالب سه‌گانی سروده می‌شود و معمولاً در لحظه و ناگهانگی خود  به شکل سه‌گانی است و سپس ویرایش‌هایی هم معمولاً دارد .

7-جدیدترین سه گانی که سرودید و هنوز جایی منتشر نکرده‌اید را برای خوانندگان این گفت و گو بخوانید.
بذر یک درخت را ، باد 
در سکوت صخره‌ها کاشت؛ 
سنگ را به خنده واداشت.
***
هر چه شادی ست، 
در دلش راه دارد ؛
شاپرک عمر کوتاه دارد.
***
– این ژانرکوتاه ، ضرورت زبانی است یا یک ساخت تکنیکی؟ منظورم این است که موقعیت زندگی شهرنشینی وشتاب آن، این ساختار را تحمیل کرده‌است و یا این که خواستید نوآوری و جریان سازی کنید؟
مبدع این قالب، دکتر علیرضا فولادی است و من به همراه جمع کثیری از سه گانی‌پردازان  از دوستداران این قالب هستیم .
به شخصه تمایل درونی‌ام، شعر کوتاه بوده از ابتدای علاقه‌مند شدن به شعر ؛ هر چند شعرهای بلند زیبا را هم با اشتیاق می‌خوانم و لذت می‌برم. 
فکر می‌کنم مورد اول مصداق بیشتری دارد برای آفرینش این قالب و زمینه‌ای شده برای نوآوری و ایجاد بستری برای جریان احساسات و اندیشه‌های شاعرانۀ ناب و حکمت آمیز. 

8-آیندۀ این سبک را چگونه می‌بینید ؟
با توجه به اینکه حدود شش سال است که نهال سه گانی در باغ ادبیات فارسی کاشته شده ، شاهد بالندگی و شکوفایی‌اش در این مدت کم بوده‌ایم و به شخصه، آیندۀ خوبی را برایش پیش‌بینی می‌کنم .
گاه شاعران بسیار تازه‌کار ، از قالب سه‌‍گانی خوششان می‌آید و سروده‌هایی را به نام سه‌گانی در فضای مجازی منتشر می‌سازند و متأسفانه برخی منتقدین به جای تمسک به سه‌گانی‌های برتر استادان و پیشکسوتان این قالب، از زاویۀ این سروده‌های ضعیف، به نقد سه‌گانی به طور کلی می‌پردازند که امیدوارم در این کار تجدید نظر کنند. 

منبع:
روزنامه همشهری
سه شنبه 16 آذر 1395 * سال بیست و چهارم * شماره 6980