نقد ادبی به قلم فریبا نوری . آواشناسی غزلی از محمدیزدانی”جوینده”

تکه ای آینه , مولانا درویش علی
شور یارش همه دم, شیدا درویش علی

اهل تسلیم و رضا, ساز مخالف نزند
پاکدل بی اگر و اما درویش علی

دوره گردان همه خوبند ولی عشق من است
یار درویش علی تنها درویش علی

صحبتی دارم و تا فرصت دیداری هست
رخصتی می طلبم آقا ! درویش علی !

نغمه در نغمه چه می خوانی کز حنجره ات
دشت و در گشته پر از نجوا درویش علی

لاله ی کوهی داغت به چه ناز نفسی
هوهوی حق زده در صحرا درویش علی

بسکه بر هم زده ای شهرت و گمنامی را
نامه شد راز تو جایاجا درویش علی

ماه می بیند اگر , آنکه کفش را ببرد
نور چشمت چه کند غوغا درویش علی

تا شب از پای درافتد, گل خورشیدنشان!
ننشینی نفسی , از پا درویش علی

می رسد صبحی و صلحی, که به یک خلوت خاص
می رویم از قد هم بالا درویش علی

یار” جوینده” شوم, نور نماینده شوم
شمس ِِ شادان ِِ منا , بابا درویش علی

محمدیزدانی “جوینده”

پس از سلام و ابراز خرسندی
چند نکته در این شعر توجه من را به خود جلب کرد که مایلم نظر خوانندگان عزیز را به آن جلب کنم:

1- اصل تصویرگونگی کمیت آوایی که به معنی فزونی در صورت زبانی منعکس کنندۀ فزونی در معنی است و کاستی در صورت زبانی منعکس کنندۀ کاستی در معنی.

اگر به وزن شعر دقت کنیم وزن شعر در مصراع های فرد فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن است اما در مصراع های زوج در رکن سوم دو هجای کوتاه تبدیل به یک هجای بلند شده اند. حال اگر به معنی دقت کنیم این هجا دقیقا هجایی است که قبل از نام مخاطب خاص شعر «درویش علی» که در نزد شاعر دارای مقام معنوی بالایی است آورده شده.

2- اصل تصویرگونگی کیفیت آوایی

خود واکۀ (مصوت) “آ” در پایان هجای یاد شده نیز منطبق بر اصل تصویرگونگی آوایی است اما این بار به لحاظ کیفی منعکس کنندۀ مقام و منزلت شخصی است که نامش پس از این واکه شنیده می‌شود.

3- اصل تصویرگونگی کمیت نحوی که به معنی تکرار یک سازۀ نحوی برای ابراز تاکید و گاه تعلق است.

در این شعر انتخاب سازۀ نحوی «درویش علی» به عنوان ردیف شعر، هم برای ابراز تاکید بر این شخصیت و هم برای ابراز تعلق شاعر به وی صورت گرفته است. در مصراع دوم بیت دوم تکرار نام درویش علی به جهت تاکید بر تعلق است: یار درویش علی / تنها درویش علی که یک وجه از معنی آن« تنها یار درویش علی است» می باشد. وجه دیگر معنی در نحو این جمله این است که اگر چه درویش علی تنها ( و بی نیاز ) است یگانه یار است.

4- اصل تصویرگونگی فاصله که به معنی منطبق بودن فاصله مفهومی عناصر یک متن با فاصله صوری آن ها در متن است. اگر به شعر دقت شود تنها در دو مصراع «رخصتی می طلبم آقا درویش علی» و «می رویم از قد هم بالا درویش علی»

فاصله صوری شاعر و مخاطب خاصش کم است (هر دو در یک مصرعند) و می بینیم که فاصلۀ معنایی ( مخصوصا معنای عاطفی) نیز در همین دو مصرع از همه کمتر است که بیانگر درخواست و آرزوی صمیمیت است. در سایر بیت ها وجود فاصلۀ صوری برای نشان دادن مقام معنوی بالای درویش علی و احترام بسیاری است که شاعر برای وی قایل است و شرط ادب در چنین شرایطی رعایت فاصله است.

فریبا نوری
مهرماه 1401