آیا اختیارات و ضرورت های شعر و شاعری تکلّف است و مذموم؟

درودها
شعر مورد بحث در سلامت کامل وزنی می باشد
نون ساکن (ن) بعد از مصوتهای بلند ( ا ، و، ی ) در یک هجا در خط عروضی به حساب نمی آید؛
یعنی، واژه های (جان ،خون و دین)
با اینکه سه حرفی هستند و باید هجای کشیده ( _ U ) محسوب شوند
چون به حرف نون ختم شده اند استثنا هستند
و هجای بلند ( _ ) به حساب می آیند.

کلمه باران را چطور تقطیع می کنیم؟
با + ران
آیا طبق معمول «با» هجای بلند است و
«ران» هجای کشیده؟
پاسخ منفی است
چون با استثنا روبرو هستیم
«ران» ختم به حرف نون شده
و زمانی که پیش از حرف نون
مصوت بلند (ا- ای- او) داشته باشیم
بطور استثنا کلمه ی سه حرفی، هجای کشیده نخواهد بود بلکه هجای بلند است
سه حرفی های زیر از این دسته هستند:
جان، جین، جون، دان، دین، دون،
سان، سین، خان، خون

هیج مشکلی در روانی و سلاست این شعر وجود ندارد، مستحضرید که همیشه
پایان تمام مصراع ها
هر کلمه ای که باشد، هجای آخر، هجای بلند محاسبه می شود
لینش، چینش، بینش
( _ ) ( _ ) ( _ )
هر سه کلمه چون پایان مصرع آمده اند هجای بلندند و با نون ساکن خوانده می شوند
leensh
cheensh
beensh
مصرع آخر هم چشمانت را با نون ساکن می خوانیم
cheshmaant

1ــ کرده‌ ست مرا رام که با مَدَّش و لینش؟
2ــ خونین دل من را چه کسی کرده چنینش؟
3 ــ باور اگرت نمی‌شود خون شده دل
4 ــ بی‌رحم بیا خودت به چشمانت ببینش

وزن سروده، همان وزن مشهور رباعی است:
مفعول مفاعیل مفاعیل فعل
هر چهار مصراع تعداد 13 هجا دارند.

_ _ د د/ _ _ د د/ _ _ د د/ _

چشمانت
چش (_) + مانت(_ د)

جناب جمعی گرانقدر از فرصتی که جهت تبادل نظر فراهم نمودید به نوبه‌ خود بسیار سپاسگزارم و باور دارم همرسانی دیدگاه های مختلف روشنی بخش راه شاعرانی است که بحث آموزش و یادآوری نکات مهم سرایش را با علاقه دنبال می کنند.

🌹

سلام و درود

مخاطب شعر می‌خواند نه وزن، و ترفندهای شعری از هر قِسم و نوع که باشد شایسته و بایسته است در مسیرِ زیبایی شناختی شعر قدم بر دارد نه شاعر شعر خود را شاغل در ادارهٔ عروض کند و از بابِ وزن وارد و استخدام کلمه کند و بی التفات به دیگر معیارهایِ شاعری باشد!

هرگز فردی که تذهیبِ دورِ خط نوشتارش منحصر به حصرِ عروض باشد نه شعرش شعر می‌شود و نه سروده‌اش ماندگار حتّی اگر بالاتر از او عروض‌دانی نباشد، تنها خروار خروار فخرفروشی از خود در می‌کند که نه به دردِ امروزش می‌خورد نه به کار فردایش می‌آید!

بگذاریم شعر شاعر باشد
نه من و منم منم!

امیرمعزی

هم ندیم است او به خدمت پیش تو هم چاکرست

(اینت‌) شایسته ندیمی( اینت‌ )زیبا چاکری

امیرمعزی

من و تو هر دو به هم شرک و وحدت (اینت)محال

و گر به شکل بوم با تو توأمان ای دوست

حکیم نزاری قهستانی

قدرِ دین تو دیو به داند

که دهد عشوه (دینت) بستاند

سنایی

غرق دنیا هم بباید (دینت) نیز

دین بنیزی دست ندهد ای عزیز

عطار

کردهٔ هفتاد فرقه (دینت) را

از نبی شرمی بدار ای بی‌حیا

عطار

کهان سوی (فرمانت)دارند چشم

چبودت که با ما به جنگی و خشم

اسدی توسی

بدان ملک (فرمانت) هزمان دمان

که (دشمنت) را دوست پژمان روان

اسدی توسی

داغی دگر اینست که از گریه بشستم

آن داغ که (دامانت) ز خون دل ما داشت

امیرخسرو دهلوی

(مهمانت)چه خوانم من نه خضر نه عیسی تا

بر آب خودت جویم، بر خوان خودت خوانم

امیرخسرو دهلوی

نماز و روزهٔ تو باد یک‌بهٔک مقبول

نماز و روزهٔ (خصمانت) سربه‌سر مردود

امیرمعزی

رادمردان را به طاعت درکف (پیمانت) دل

شیرمردان را به خدمت بر خط (فرمانت) سر

امیرمعزی

با سلام از تقطیع‌های اشتباه و به تبع رکن‌بندی‌های اشتباهتان پیداست که در خوانش درست رباعی آقای حاج‌محمدی توفیق چندانی ندلشته‌اید. و رباعی محکم و استواری را که کوچکترین ایراد وزنی‌ای ندارد، دارای عیب و ایراد وزنی تشخیص داده‌اید. البته اشکال در خوانش صحیح شعر ممکن است برای هر کسی پیش بیاید امّا غالبا کسانی که خود حقیقتا شاعرند بویژه اگر مدّعی باشند که در علم عروض نیز دستی دارند نباید به این سادگی دچار چنین خبط و خطای آشکاری شوند. همان گونه که ملاحظه می‌کنید یکی از بزرگواران پاسخ شما را داده است و بدرستی گفته است که (چشمانت)در مصرع آخر بر خلاف خوانش اشتباه شما به سکون (نون و ت) باید خوانده شود و همچنین کلمات (لینش) و (چنینش) و (ببینش) هر سه به سکون دو حرف آخرشان باید خوانده شود. و شما به اشتباه به تحریک حرف نون هر سه کلمه را خوانده‌اید. و همین خوانش اشتباه شما را به تکلّف{{ به معنی حقیقی کلمه}} واداشته است.

جناب آقای جمعی گمان می‌کنم اگر روحیه‌ی تسلیم در برابر حق در شما وجود داشته باشد فقط و فقط همین یک بیت از عطار نیشابوری کفایت کند. چرا که جناب حاج محمدی در رباعی مورد نقد شما همان ترفندی را بکار بسته است که عطار نیشابوری ذر این بیت بکار بسته است:
بخوابانید گل بر تخت (زرّینش)
نشد یک دمزدن فارغ ز (بالینش)
عطار
حالا اگر کسی همچون شما در این بیت در نمی‌یابید که دو کلمه‌ی آخر هر مصرع در این بیت باید به سکون دو حرف آخر خوانده شود نه تقصیری متوجه عطار نیشابوری است و نه قصوری و شاهد مثال در این باره الی ما شا الله وجود دارد. منتها کسی که شعر زیاد خوانده باشد و کسی که اندک شمّ شاعری داشته باشد به راحتی در می‌یابد که عطار و دیگر شاعرانی که این ترفند زبانی را بکار بسته اند چه کرده‌اند

با سلام
چون خیلی علاقه دارید پاسخ تک تک سوالاتتان به ترتیب داده شود چشم مورد به مورد جواب می دهم
۱_ آیا اختیارات و ضرورت های شعر و شاعری تکلف است و مذموم ؟
پاسخ:
خیر اختیارات و ضرورت‌های شعری نه تکلف است و نه مذموم . اما این که بخاطر عجز در خوانش صحیح شعر، تقطیع و رکن بندی اشتباه و غلطی از شعر ارائه دهید هم تکلف است و هم مذموم. یعنی دقیقا همین بلایی که به جان شما افتاده است.
و این که اگر برایتان شاهد مثالی از عطار آورده شود که در آن همان ترفندی بکار گرفته شده که جناب حاج محمدی در رباعی خود بکار بسته است، فورا از سر درماندگی بگویید شعرهایی از عهد عتیق بعنوان مثال آورده اید این کار تکلف و درماندگی و مذموم است. حتی اگر برایتان از اشعار حسین منزوی و اخوان ثالث و سیمین بهبهانی بعنوان شاهد مثال آورده شود خواهید گفت از عهد جدید است . این کار تکلف و درماندگی و مذموم است
۲_ آیا در این سروده چهار مصری که دو مصرع اولش بدون اختیارات در وزن است در دو مصرع بعدش برای اینکه به همان وزن برسیم از اختیارات زیانی و یا وزنی و یا اختیارات شاعری و شعری و خوانشی استفاده شده است یا خیر؟
پاسخ:
مساله این است که شما همان دو مصرع اول را بخاطر خوانش اشتباه غلط تقطیع و رکن بندی کرده اید و تقطیع درست مصرع این است:
کر/دَس/ت /م/را/ را/م/ ک/ با/ مَد/د/شُ/ لینش؟

۳_ اگر استفاده شده است
آیا شامل تکلف و مذموم می شود و یا خیر؟
پاسخ:از اختیارات در این رباعی استفاده شده است
و استفاده از اختیارات در این رباعی مانند هر شعر دیگری نه تکلف است و نه مذموم. آنچه تکلف و مذموم است تقطیع و رکن بندی غلط شعر بخاطر خوانش ناصحیح است

۴-_ در تقطیع و رکن بندی صورت گرفته شده در مصرع های شماره «۱» و شماره «۲» که مصرع ها در وزن هستند آنهم بدون هیچ اختیارو ضرورتی چه شعری و چه شاعری و چه وزنی و چه زبانی و با گویش عرف هم تطابق دارد و اتفاقا با تقطیع مصرع چهارم هم که در قسمت « ۴ -ج » صورت گرفته هماهنگ است مشکی وجود دارد؟
پاسخ: بله مشکل وجود دارد و در پاسخ سوالات قبل توضیح داده شد که خوانش ناصحیح باعث تکلف مذموم شما در تقطیع و رکن بندی مصرع‌های مورد نظر شده است
۵- چرا وقتی معیاری در سه مصرع از یک شعر چهار مصرعی جواب می هد نباید برای مصرع دیگر هم صادق باشد؟
پاسخ ضمن سوالات قبل داده شده است چون سه مصرعی را که شما با خوانش ناصحیح تقطیع و رکن بندی نادرست کرده‌اید، نمی تواند معیار باشد

۶-– اگر این معیار برای فقط یکی از چهار مصرع ها صادق نبود آیا معیار و میزان مشکل دارد و یا مصرع مورد نظر که برای دیگر مصرع ها جوابگوست؟
پاسخ ضمن سوالات قبل و سوالات قبل تر داده شد
۷ – چرا بی نقاب ظاهر نمی شوید اینجا که مجلس شعر و شاعریست و ابراز عقیده و نظر هم محترم است و هم محیط شکر خدا به همت مدیریت سایت و جناب بزرگوارمآن طارق خراسانی
پاسخ:
اولا : انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال
به گفته بنگر نه به گوینده

ثانیا مدیریت سایت هر کس هست حتما صلاح دانسته است که غیر اعضای سایت هم بتوانند نظر بدهند. من چون عضو سایت نیستم شما با نقاب به قول خودتان به حساب می‌آورید
با احترام اژدری

درود بر شما

علی اصغر قهرمانی مقبل می گوید:
از آنجا که وزن شعر فارسی همانند شعر عربی بر اساس کمیت هجا استوار است، علمای عروض فارسی چنین پنداشته اند که در عروض فارسی مانند عروض عربی، ارکان عروضی باید بر اساس قواعد سبب و وتد تعیین و تنظیم شود. این تصور نادرست از آنجا ناشی شده است که علمای عروض فارسی کلمات بسیاری در زبان فارسی یافته اند که منطبق بر اسباب و اوتاد بوده است. در حالی که سبب و وتد در عروض عربی دلالت عروضی دارد و بسیاری از قواعد عربی مانند تعیین ارکان اصلی و فرعی، استخراج بحرها از دایره های عروضی و رکن بندی وزن ها بر قواعد سبب و وتد استوار است. ولی در عروض فارسی سنتی اسباب و اوتاد جز نابسامانی و آشفتگی در پی نداشته است. دلیل این اشتباه آن است که عروضیان فارسی متوجه دلالت عروضی سبب و وتد نشده و آن را مقوله ای زبانی دانسته اند.

عروض جدید پس از پی بردن به مفهوم هجا با این باور که با وجود هجا دیگر نیازی به سبب و وتد نخواهد بود، آن را کنار گذاشت. اگرچه عروض جدید به درستی اقدام به این کار کرد اما باید دانست که هجا و تقطیع هجایی نمی تواند جایگزین سبب و وتد باشد. بنابراین یکی از مهم ترین وظیفه ای را که سبب و وتد در عروض عربی به عهده دارد و آن سامان دادن به رکن بندی بحرهاست، در عروض فارسی نه هجا و تقطیع هجایی صِرف بلکه تکرار یک رکن یا تناوب ارکان (بر اساس دایره نجفی) معیار رکن بندی وزن های مطبوع فارسی است که میتواند خلأ به وجود آمده از حذف سبب و وتد را در عروض فارسی پر کند.

درود بر شما استاد جمعی بزرگوار

سپاس از زحمتی که کشیدید و به واسطه این پست فرصتی برای تبادل نظر ایجاد کردید.

راستش من در جایگاهی نیستم که در بحث های تخصصی ادبی نظر بدهم چرا تحصیلات و تجربیاتم در زمینه ای غیر بوده، ولی صرفا مایلم نظرم را در مورد وزن شعر جناب حاج محمدی بگویم.
از نظر من وزن این شعر سالم است و خدشه ای به آن وارد نیست. سابقه ای از ترفند به کار رفته در شعر ایشان را در اشعار بزرگان ادب این سرزمین پیش‌تر دیده بودم و زمانی که شعر ایشان را خواندم از تسلطی که به ترفندهای نه چندان رایج دارند شگفت زده شدم.
این که آیا شعر ایشان جزء اشعار ماندگار زبان فارسی خواهد شد را من نمی‌دانم و شاید به طور کلی مخاطب عام معاصر چندان رغبتی به شعرهای کلاسیک نشان ندهد و بازار برخی ترانه های سطحی این روزها داغ تر باشد. ولی از نظر من با توجه به تسلطی که ایشان به وزن شعر دارند، شعرهایشان برای شاعران جوان‌تر که در یادگیری هستند می‌تواند جنبه‌ی آموزشی زیادی داشته باشد. که به حق خود من از ایشان چیز‌های زیادی آموختم.
ذیل پیامی در یکی از شعرهای من خواسته بودید که تقطیع این شعر را بنویسم و از آن جا که این پست مربوط به همان شعر است، تقطیعی که در ذهنم موقع خواندن آمد را می‌نویسم.

_ _ uu _ _ uu _ _ uu _

باز هم از شما برای هموندی این پست سپاسگزاری می‌کنم.

با آرزوی تندرستی و بهروزی برای شما استاد گرامی

🍃🌹🌷🌿

سلام
لطفا محض رضای خدا، بدون هرگونه توضیح اضافه ای، مصراع سوم رباعی بالا را تقطیع و وزن آن را مشخص بفرمایید

(باور اگرت نمی شود خون شده دل)

در وزن شعر، حرف “ن” پس از یک حرف صدادار بلند در یك هجا (یعنی نون ساكن)، به شمار نمی آید. مانند: برین = بری، خون = خو.
ولی اگر حرف “ن” به هجای بعد منتقل گردد، آن گاه در این هجای جدید، پس از حرف صدادار بلند قرار نمی گیرد و از این رو به شمار می آید. مثلن اگر “دوان آمد” را به صورت “دوانامد” تلفظ كنیم، یعنی حرف “ن” به صورت “نا” در هجای جدید قرار بگیرد، پس دیگر پس از حرف صدادار بلند نیست، لذا به شمار آمده و تلفظ می شود.