آیا سرایش رباعی به هر قیمت یک فخر است؟

موضوع: آیا سرایش رباعی به هر قیمتی یک فخر است؟
نویسنده : غلامحسین جمعی
بنام خداوند زیبایی ها و شعر
نقد جدی مرا خواندی به طنز /// حال این طنز مرا جدی بخوان
اگر شما عزیزان بعد از خواندن این متن طنزآلود هنوزهم بر این باورید که به هر قیمتی باید
رباعی سرود چون فخرآور است !و گفتن ” دوبیت” چون نه نام “رباعی” را یدک می کشد و
نه “دوبیتی ” را، ولو حاوی همه زیبایی ها باشد و سلیس و روان و بدون سکته ، وموسیقی آن
هم دلنشین ، وخوانِش بخصوصی را هم طلب نمی کند، زیرا هم ریتم دارد و هم میزان و با خوانشِ
عرف هم تطلبق دارد.بازهم بر این باورید که به هر قیمتی باید رباعی سرود.
لطفا این” دوبیت” های زیر را که به عنوان تفنن سروده ام وفقط دوتای آن را که ممکن است بخاطر
خوانش ناصحیح و درنتیجه رکن بندی اشتباه به ترکستان رفته باشم، تقطیع و بررسی میکنم
1 ــــ وقتی عروضی را ملاک شعر کردند
شاید به فکر خویش کار خیر کردند
حالا شده اسباب بازی دست شاعر
با مصلحت ، تهمت نثار غیر کردند

2 ــــ عمرش سپری گشت و نشد اهلِ گُزینِش
گفتند که مشکل بود از، مَسلَک و دینِش
گردیده پناهنده که در حصر نَمانَد
شاعر تو بگو باعثِ آن مُرتَکبینِش

3 ـــ من قاتل و پیغمبر بی مذهب و دینَم
شکّاک فقط ، شک بنماید به یقینَم
وقعی ننهم هرچه عَدوگفته چرند است
من حضرتِ حق هستم و این دینِ مُبینَم

4 ـــ گفتم که چرا عاشقتم ، قَسَم به جانَت
در بهمن و کولاک چه شد، وردِ زبانت؟!
رفتی زبَرَم بی خبر از، نام و نشانَت
کُشتی تو مرا با خمِ ابرویِ کمانَت

5 ــــ دیگر نخورم فریبِ حوران و جِنانَت
مُردست دگر موعظه، جادویِ زبانَت
چون پیر شدی نیست دگر اسب وعِنانَت
بهتر بروی پیشِ همان، بیوه زنانَت

6 ـــ من خبره ترین شاعرو نقّادِ زمانَم
اسطوره ی اندیشه ی هر کون و مکانم
جمعی که غلط کرده در این خوانِشُ چینِش
شاعر تو نگو بنده همان اینم وآنم
7 ــ این هم یک دوبیت از عزیز بزرگوارمان که در مصرع سوم آن کلمه
“این” را البته با اجازه استاد اضاف کرده ام
*********
کرده‌ ست مرا رام که با مَدَّش و لینش
خونین دل من را چه کسی کرده چُنینش
باور اگرت نمی‌شود خون شده این دل
بی رحم بیا خودت به چشمانت ببینش
تقطیع شماره 2:
عمرش سپری گشت ونشد اهلِ گُزینِش
(عم ــ رش ــ سِ ــ پَ)( ری ــ گش ــ تُ ــ نَ)( شد ــ اَه ــ لِ ــ گُ )( زی ــ نِش)
مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ــــ مستف

گفتند که مشکل بود از، مَسلَک و دینِش
( گف ــ تن ــ دُ ــ کِ)( مُش ـــ کِل ــ بُ ــ وَ)( دَز ــ مَس ــ لَ ـــ کُ )( دی ــ نِش )
مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ــــ مستف

گردیده پناهنده که در حصر نَمانَد
( گرـــ دی ـــ دِ ـــ پَ )( نا ــ هن ــ دِ ــ کِ )( در ــ حص ــ رــ نَ)( ما ــ نَد)
مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ــــ مستف
البته در دو مصرع بالا می توان طوری تقطیع کرد که هجای ” تَند” در( گف ــ تند) و
” حصر” دردومین مصرع بالا را بصورت اشتباه تری هم که “حصر” را به عنوان یک هجای
کشیده پذیرفته اند .مثل بچه های دبستانی که هنوز به رشد کافی نرسیده اند و چون در موقع
بخش کردنش فقط یک مرتبه دستشان پایین می آید، می گویند یک بخش است ودکتر قهرمانی
مقبل هم جوگیر شده و یا همان رسوبات دوره طفولیت و دبستان در ذهنش می باشد ،تطابق دار
و متوجه نیستند که در این حالت مصرع یک هجا کم می آورد !!
( گرـــ دی ـــ دِ ـــ پَ )( نا ــ هن ــ دِ ــ کِ )( در ــ “حصر”ــ نَ)( ما ــ نَد)
( ــــــ ــــــ د ـــــ د )(ـــــ ـــــ د ـــــ د )(ــــــ ” ــــــ د ” د )( ـــــ ــــ )
مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستف

شاعر تو بگو باعثِ آن مُرتَکِبینِش
( شا ــ عر ــ تُ ــ بِ )( گو ــ با ــ ع ِــ ثِ )( آن ــ مُر ــ تَ ــ کِ )( بی ــ نِش )
مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ـــــ مستفعلُ ــــ مستف
تقطیع شماره 7:

کرده‌ ست مرا رام که با مَدَّش و لینش؟
( کر ــ دس ــ تُ ــ مَ)(را ــ را ــ مُ ــ کِ)( با ــ مد ــ دَ ــ شُ)( لی ــ نش)
( ــــ ـــــ د د )( ـــــ ــــــ د د )( ــــــ ـــــ د د )( ــــــ ــــــ )
( مستــــــــــــــفعلُ )( مستــــــــــــــفعلُ )( مستـــــــــــفعل ُ)( مســـــــتف)
به خاطر اینکه طعم طنزمان بیشتر شود شما می توانید رکن دوم را هم به صورت زیرکه ” رام ” چون یک “هجای کشیده” است و لازم نیست به دو هجای ” را ــ مُ ”
تقطیع کنید به صورت زیر تقطیع کنید
( کر ــ دس ــ تُ ــ مَ)(را ــ “رام” ــ کِ)( با ــ مد ــ دَ ــ شُ)( لی ــ نش)
( ــــ ـــــ د د )( ـــــ “ـــ د” د )( ــــــ ـــــ د د )( ــــــ ــــــ )
( مستــــــــــــــفعلُ )( مستــــــــــــــفعلُ )( مستـــــــــــفعل ُ)( مســـــــتف)

خونین دل من را چه کسی کرده چُنینِش؟
( خو ــ نین ــ دِ ــ لِ)(من ــ را ــ چ ِ ــ کَ)( سی ــ کرــ دِ ــ چُ)( نی ــ نش)
( ــــ ـــــ د د )( ـــــ ــــــ د د )( ــــــ ـــــ د د )( ــــــ ــــــ )
( مستــــــــــــــفعلُ )( مستــــــــــــــفعلُ )( مستـــــــــــفعل ُ)( مســـــــتف)
باور اگرت نمی‌شود خون شده این دل
( با ــ ور ــ اَ ــ گَ )( رت ــ نَ ــ می ــ شَ )( ود ــ خون ــ شُ ــ دِ)( این ــ دل )
( ــــ ـــــ د د )( ـــــ د ــــ د )( ــــ ـــــ د د )( ـــــــ ــــــ )
در مصرع بالا در رکن دوم هجای دوم و سوم را عمل آنژیو قلب انجام می دهیم،خواهیم داشت
( ــــ ـــــ د د )( ـــــ ـــــ د د )( ــــ ـــــ د د )( ـــــــ ــــــ )
( مستـفعل)( مستفعلُ )( مستفعل)( مستف )
بی‌رحم بیا خودت به چشمانت ببینش
( بی ـ “رحم” ـ بِ) ( یا ـ خُ ـ دَت ـ بِ)(چش ـ “مانت” ـ بِ )( بی ـ نَش )
( ــــ “ـــ د ” د )(ـــــ د ـــــ د )( ـــــ “ـــــ د” د )( ـــــ ــــــ )
دررکن دوم روی هجای دوم وسوم عمل آنژیو قلب انجام می دهیم پس خواهیم داشت
( ــــ “ـــ د ” د )(ـــــ ــــــ د د )( ـــــ “ـــــ د” د )( ـــــ ــــــ )
مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف، شاعر در رکن اول و رکن سوم از هجای کشیده سود
برده اند که در تقطیع مشخص شده است و با تقطیع استاد دانشگاه امیر کبیرو اینک
بهشتی جناب علی اصغرقهرمانی مقبل که مورد تایید عزیزان است و به گفته ی وی استناد
می کنند هم خوانی دارد و محض اطلاع مقاله ی ایشان را در ذیل همین پست تقدیمتان کرده ام.
حال برای اینکه به فخر رباعی دست یابیم و متوجه نشده ایم که رباعی سرودیم و از نعمت رباعی
محروم شده ایم دوبیت “شماره 2″ را بر اساس وزن مفعولُ مفاعیلُ مفاعیل و فَعَل که وزن اصلی
رباعی می باشد آن را رکن بندی می کنیم .شاید چیزی هم نصیب این خرد شد و بی بهره نماندم.

تقطیع شماره 2:
عمرش سپری گشت ونشد اهلِ گُزینِش
(عم ــ رش ــ سِ)( پَ ــ ری ــ گش ــ تُ)( نَ ــ شد ــ اَه ــ لِ)( گُ ــ زی ــ نِش)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
مصرع بعد
گفتند که مشکل بود از، مَسلَک و دینِش
( گف ــ تن ــ دُ)( ک ــــ مش ـــ کل ــ بُ)( و ــ دز ــ مس ــ لَ)( کُ ـــ دی ــ نِش )
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
گردیده پناهنده که در حصر نَمانَد
( گرـــ دی ـــ دِ)( پَ ـــ نا ــ هن ــ دِ )(کِ ــ در ــ حص ــ ر)( نَ ــ ما ــ نَد)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
در مصرع فوق ” چون” حصر” یک هجای کشیده است . شاید بهتر بود که آن را هم
به صورت هجای کشیده تقطیع میکردیم ولی این خرد به همان عادت غلط دیرینه عمل نمودم
چون در عمل هیچ تغییری نمیکند
مصرع بعد
شاعر تو بگو باعثِ آن مُرتَکِبینِش
( شا ــ عر ــ تُ)( بِ ــ گو ــ با ــ ع ِ)(ثِ ــ آن ــ مُر ــ تَ )( کِ ــ بی ــ نِش )
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
ای بابا اینکه نشد ! در تمامی رکن های چهارم بجای فَعَل که دوهجا دارد همه سه هجایی
مفاعیل هستندوبه نظر می رسد تیرمان به سنگ خورد واز موهبت رباعی محروم شدیم
ولی ستون به ستون فرج است باید با” تمهیدات” و “ترفندهایی” به فخر رباعی دست یابم
مگر من از پیشینیان چه کم دارم؟ فقط باید دوهجای بلند رکن آخر به یک هجا تبدیل شوند
یعنی “زی ــ نش” و ” دی ــ نش” و” ما ــ نَد” و” بی ــ نش” به یک هجا تبدیل گردد.
لذا بجای مراجعه به عقلم ، خواسته دل را دنبال می کنم و راه چاره این است که “نون”
هجای دوم هرکدام را ساکن یعنی همان ساکتش کنم در واقع اورا به خفقان وادارم که این
همه از خودش صدا درنکند! و خیالم راحت شود.
گور بابای مصوّتها که این همه شلوغ از خودشان در میکنند! وآشوب به پا می نمایند و
ایجاد تفرقه می نمایند.شعرکه از اجتماع با ارزشتر نیست! هرچه ساکت تر بهتر، اصلا
آرامش چیز خوبی است .و به همین جهت ” زینش” و” دینش” و” بینش ” را برگزیدم و
بجای ” ما ـ نَد ” هم “ماند” راانتخاب میکنم، اصلا موسیقی هم که چیز خوبی نیست.
حتی از نظر شرعی هم شبهه ناک است.
روانی در گفتار هم که دردسرساز است و باعث می شود سطح توقعات بالابرود. و هیچ اهمیتی
ندارد که “ماند” را اگر بجای “مانَد” بکار ببرم زمان را به عقب می برد مگر ما که این همه
به عقب رفتیم اتفاقی افتاد که در شعر اتفاق بیفتد ! در عوض به مراد دلم رسیده ام
حتی عروضیان هم مجوز داده اند که بعد از مصوت های بلندِ ” آ ، ای ، او ” می توان” نون ” را
حذف کرد ، وقتی نون خوراکی این همه گران شده است و احتمال دارد از جیره ی عذایی هم
“حذف” شودو بعد از این علف خوارشویم ، چون در گرانی هیچ اتفاقی نیفتاد لذا بعید است درحذفش
هم اتفاقی رخ دهد.همچنانکه در مورد شعرنیفتاد. برای نمونه وقتی عارف و شاعر بزرگوارمان به
هردلیلی چه بخاطر مُریدو مُرادی یا زبانم لال و رویم به دیوار، بخاطرطلای جناب زرکوب در شعرش
بجای” قفل” از کلمه ی ” قلف” استفاده کردند ؟ چه اتفاقی افتاد؟ هیچ . ویا بخاطر اینکه در شعرشان
فرمودند ” مفتعلن مفتعلن مفتعلن کشت مرا” بلوا به پا شد؟ نه! حتی باعث رونق شعرسپید هم شد وعلاوه
بر اینکه همه خوشحال شدند و احساس شاعری کردند تیراژ کتاب های دست نوشته ها به عنوان شعر
سپید هم بالا رفت.ورونقی هم در نشرو چاپ کتاب بوجودآمد.و دراقتصاد و تولید هم گشایش ایجاد شد
و حالا که خوب فکر میکنم اصولا اشتباه کردم که آن بیت “نقد جدی مراخواندی به طنز// حال این طنز
مرا جدی بخوان “هم اشتباهی سرودم و اینجا نوشتم شما هم این طنز مرا شوخی تر بپذیرید و واقعا آن
را جدی نگیرید .و برای اینکه ثابت کنم اینها همه شوخی است به تقطیع “دوبیت “شماره 6 توجه بفرمایید
که علاوه بر مضمون آن که اشتباعی واردش شده ، تقطیعش به عنوان ” دوبیت” هم ره به ترکستان دارد.
چون سرودن ” دوبیت” که نه رباعی باشد و نه دوبیتی کاریست مضحک. و اگر چنین نبود ما دنبال اینکه
به هر قیمتی رباعی بسراییم نمی رفتیم.
واگر اصل و نصب داریم باید همان شیوه های پدرانمان را پیش بگیریم . مثلا باور کنیم که شمس روی آب
دریا راه میرفته است.و بدون هیچ گونه وسیله ای می شود به ماه رفت وخود را به زمینیان نشان داد.
کبوتران روی گنبندها فضولات خودرا نمی ریزند .تعبیر خواب عمل نکو وپسندیده است. حافظ سرنوشت همه
ما را از پیش می داند،حتی میداند که محمدتقی جعفری با او خوب نیست و پشت سرش بد وبیراه می گوید و
وقتی سر قبر حافظ مجبورش می کنند که فال بگیرد این بیت برایش نمایان می شود!
” قتل این خسته به شمشیرتو تقدیر نبود /// ورنه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود”. دکتر سروش هم معتقد است
“دین هرچه خرافی تر دین تر” خلاصه از مطلب دور نشویم و این همه حاشیه پردازی فقط باعث می شود که
نشان دهم هیچ منطقی در کارم نیست. مثلا اگر کسی برای اولین بار از یک استعاره ای استفاده کرد که تا حالا
مرسوم نبوده و قابل درک وفهم نیست. مزخرف است که شاعر” کلید واژه” بیاورد تا خواننده درک مطلب کند.
اصلا گور پدر خواننده ، من دوست دارم بجای” خوانِش ” بنویسم ” خوانش” با سکون حرف “ن” اصلا از این به بعد می نویسم “خانش” وقتی قرار است در تقطع همانی را بنویسیم که می خوانیم ونه هر آن چه را می نویسیم مگر مریض هستم که یه شکل دیگربنویسم ویک شکل دیگر بخوانمش. و چه اشکالی دارد ” دانِش” و بینِش” را بنویسم ” دانش” و “بینش” ویا وقتی به جای اینکه به کسی بگویم “عزیزم” این امکان برایم هست بگویم ” جانَم” چه اشکالی دارد بگویم ” جانم” با نون ساکن. خلاصه بهتر است به طنزمان دادمه دهیم .تا متوجه شوید چقدرهم درتقطیع و هم رکن بندی راه ترکستان را در پیش گرفته ام وبا خوانش درست رباعی چقدرطناز میگردم. واین همه بدوبیراه هم
نصیبم نمی شود.و لازم هم نمی شود بروم سبک خراسانی و …. که تافته ای جدابافته هستند و همه چیز ها را دور میزنند بخوانم تا بی سواد جلوه نکنم. و مضحکه ی این وآن نگردم . و اشتباهم این بود که آن شعر بزرگوارمان را رباعی نمی دانستم و به این همه نبوغ و ” ترفند” ها باور نداشته وندارم . و فکر میکردم که خیر سرم کار خوبی انجام دادم و هیچ وقت تصور نمیکردم به ساحت رباعی اهانت رواداشته ام. بگذریم …..
لذا ابتدا “دوبیت”شماره 6 را به عنوان ” دوبیت” تقطیع و سپس به عنوان رباعی تقدیمتان می نمایم بلکه مفرّح ِ روح و روانتان گردد، البته این فرح بخش بودن تقطیع طنزآلود را مدیون نابلدی در تقطیع می باشم که امیدوارم حداقل باعث نشاط و شادمانی عزیزان گردد.
6 ـــ من خبره ترین شاعرو نقّادِ زمانَم
اسطوره ی اندیشه ی هر کون و مکانم
جمعی که غلط کرده در این خوانِشُ چینِش
شاعر تو نگو بنده همان، اینم وآنم
****************
تقطیع برای تعیین وزن” دوبیت” که نه رباعی است و نه دوبیتی
1 ــ به عنوان دوبیت
من خبره ترین شاعرو نقّادِ زمانَم
( من ــ خب ــ رِ ــ ت َ)( رین ــ شا ــ ع ِــ رُ)(نق ــ قا ــ دِ ــ زَ)( ما ــ نم)
مستفعلُ ــــ مستفعلُ ـــ مستفعلُ ــــ مستف
اسطوره ی اندیشه ی هر کون و مکانم
( اس ــ طو ــ ر ِـ یِ)( ان ــ دی ـــ شِ ــ یِ)( هر ــ کو ــ نُ ــ مَ )( کا ــ نم)
مستفعلُ ــــ مستفعلُ ـــ مستفعلُ ــــ مستف
جمعی که غلط کرده در این خوانِشُ چینِش
( جم ــ عی ــ کِ ــ غَ )( لط ــ کر ــ دِ ــ دَ )( رین ــ خا ــ نِ ــ شُ )( چی ـــ نِش)
مستفعلُ ــــ مستفعلُ ـــ مستفعلُ ــــ مستف
شاعر تو نگو بنده همان، اینم وآنم
(شا ــ عرــ تُ ــ نَ)( گو ــ بن ــ دِ ــ هَ )( مان ــ ای ــ نَ ــ مُ )( آ ــ نم)
مستفعلُ ــــ مستفعلُ ـــ مستفعلُ ــــ مستف
این رکن بندی که تکلیفش روشن شد . مقصد کجاست؟ همان ترکستان بخاطر عدم درست
تقطیع ودر نتیجه مشکل رکن بندی را هم همراه دارد . ولی در عوض شادمانی عزیزان
را مهیاکرده است.
*************
2 ــ برای امتحان کردن پتانسیل رباعی
چون طور دیگری بلد نیستم تقطیع کنم همان تقطیع را به شکل مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعل رکن بندی میکنم
من خبره ترین شاعرو نقّادِ زمانَم
( من ــ خب ــ رِ)( ت َــ رین ــ شا ــ ع )(ِ رُ ــ نق ــ قا ــ دِ )( زَــ ما ــ نم)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
اسطوره ی اندیشه ی هر کون و مکانم
( اس ــ طو ــ ر ِ)( یِ ــ اَن ــ دی ـــ شِ)( یِ ــ هر ــ کو ــ نُ)( مَ ــ کا ــ نم)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
جمعی که غلط کرده در این خوانِشُ چینِش
( جم ــ عی ــ کِ)( غَ ـــ لط ــ کر ــ دِ)( دَ ــ رین ــ خا ــ نِ )(ــ شُ ــ چی ـــ نش)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
خواهشمندم فکر نکنید که جمعیتی را خطاب کردم و به آنها اهانت روا داشته ام و قوز بالاقوز شود
دیگر تو نگو بنده همان اینم وآنم
(شا ــ عرــ تُ)( نَ ــ گو ــ بن ــ دِ)( هَ ــ مان ــ ای ــ نَ)( مُ ــ آ ــ نم)
مفعولُ ــــ مفاعیلُ ــ مفاعیلُ ــ مفاعیل
متاسفانه همان رکن بندی “دوبیت” شماره 2 می باشد. چون کلا راه را اشتباه رفته ام، جز ترکستان به جای دیگری
نخواهم رسید منتها برای خنده بیشتر عزیزان همان “تمهیدات ویا ترفند های” شماره 2 را بکار می گیرم که دارم
به آن معتاد می شوم و خوشبختانه اسباب شادمانی دوستان را فراهم کرده است و چون بقیه مصرع ها مشابه اند فقط
رکن های آخر را تقدیمتان میکنم که با تلفظ” نون” ساکن و خواندنش سلیس و روان وهمراه باموسیقی دلچسبش
که از زنگ قافله هم دلرباتر است بیشترشادمان گردید و متوجه شوید که واقعا نیاز نبود این مطالب را جدی بخوانید.
1 ــ ( آنم)
2 ـــ ( کانم)
3ـــ ( چینش)
4 ــــ ( آنم)
ای بسا در حروف فارسی حرف هایی باشد که اگر قرار شود با “نون” ساکن بخوانیمش به مراتب شیرین و جذاب
ترباشد.
باقی بقایتان
بدرود تا درودی دلنشین ترو طنازتراگر عمراجازه فرمایند،
برایتان سالی زیباتر از پارسال آزو دارم
************
جایگاه هجای کشیده در وزن شعر فارسی، بررسی تاریخی و تحلیلی مقاله

نویسنده مسئول: کمالی، مهدی ؛
نویسنده: قهرمانی مقبل، علی اصغر ؛
ادبیات پارسی معاصر پاییز و زمستان 1399، سال دهم – شماره 2 رتبه ب (وزارت علوم/ISC (‎34 صفحه – از 295 تا 328 )
کلیدواژه ها: هجای کشیده اختیار شاعری عروض وزن شعر Meters aruz overlong syllable poetic license
چکیده مقالات مرتبط پیشنهاد دیگران احادیث مراجع استنادات
faen
چکیده:
وزن شعر فارسی کمّی است و درنتیجه بر تقابل میان دو امتداد هجایی (کوتاه/بلند) استوار است؛ اما زبان فارسی سه امتداد هجایی دارد. این امتدادها در دستگاه وزنی زبان باید به دو امتداد تقلیل یابد. در این مقاله کوشیده‌ایم جایگاه و ارزش امتداد سوم (هجای کشیده) را در وزن شعر فارسی، از مسیر بررسی و نقد آرای عروضیان قدیم و معاصر، تعیین کنیم. عروضیان قدیم انواع هجای کشیده را در میان شعر، متکلفانه و با قائل شدن به اندکی تسامح در رعایت وزن، معادل با توالی یک کمّیت بلند و یک کوتاه توصیف کرده‌اند و در پایان شعر، صامت(های) پایانی آن را به‌عنوان یک حرف ساکن پذیرفته‌اند. معاصران نیز با وجود تنوع در نحوۀ تبیین مسأله، از انکار وجود هجای کشیده در زبان یا حذف آن از توصیف وزن تا پذیرش آن به‌عنوان اختیار و گاه با تردید و تناقض و خطا در تبیین آن، با اجماعی نسبی، در تقطیع شعر هر سه ساخت هجای کشیده را در میان شعر معادل توالی یک کمّیت بلند و یک کوتاه گرفته‌اند؛ زیرا واقعیت شعر فارسی تنها همین را تأیید می‌کند؛ اما ارزش آن در پایان وزن، محل اختلاف است. اگر اختیار شعری را «آزادی شاعر برای انتخاب امتدادهای زبان در کار منطبق کردن آنها با کمّیتهای وزن» تعریف کنیم، استفاده از هجای کشیده، چه در میان و چه در پایان شعر، نوعی اختیار است؛ زیرا شاعر آزاد است در میان شعر به‌جای توالی یک بلند و یک کوتاه، و در پایان به‌جای هجای بلند، هجای کشیده بیاورد.
خلاصه ماشینی:
بـر این اساس هجاها بر حسب نوع واج پایانی، دو قسـم انـد: بـاز (مختـوم بـه مصـوت )، بسـته (مختوم به صامت ) (نجفی، ١٣٨٧: ٦٩) و از نظر تعداد واجهای سازنده سه قسـم : دوواجـی، سه واجی، چهارواجی (ثمره ، ١٣٩٧: ١٠٩؛ حقشناس ، ١٣٩٠: ١٣٩-١٣٨) که گـاه آنهـا را بـه – ترتیب ، کوتاه ، متوسط و بلند نیز نامیده اند (همانجا؛ مشکوة الدینی، ١٣٦٤: ٩٣)؛ اما اگر امتـداد مصوت را در زبان نقشمند فـرض کنـیم ، چنانکـه در دسـتگاه مصـوتی دورة آغـازین زبـان فارسی بوده است ١، (صادقی، ١٣٥٨: ١٢٩) برحسب کوتاه یا بلند بودن مصوت ، انواع هجـا از نظر ساختمان شش نوع و از نظر امتداد سه نوع خواهد بود که امروز معمـولاً کوتـاه ، بلنـد و کشیده نامیده میشود. بنا بر این توصیف ، هجای کشیده با ساختمان ص مـک ص ص (و بـه تبـع آن ، سـاختمان ص مب ص نیز که هم کمّیت آن است )، اگر در میان شعر واقع شود، صامت پایانی آن معـادل یک صامت +مصوت کوتاه (= هجای کوتاه ) در نظر گرفته میشود و درنتیجـه کمّیـت هجـا، معادل توالی یک بلند و یک کوتاه است ؛ اما وقتی در پایان شعر باشد، اگـر در علـم عـروض برای آن وزن ، رکن پایانی مختوم به هجای کشیده معرفی شـده باشـد (ماننـد مفاعیـلْ بـرای مفاعیلن یا فعلّیان برای فعلاتن )، همین صامت پایانی، مطابق واقعیت آوایی آن در زبان ، یـک صامت است و درنتیجه کمّیت هجا معادل یک بلند به اضافۀ یک حرف ساکن است ؛ وگرنـه صامت از تقطیع ساقط است و درنتیجه کمّیت هجا تنها معادل یک بلند اسـت.